Nauka

Strona główna / Nauka / Aktywizacja rolnicza Karpat Polskich poprzez implementacje traktatu akcesyjnego z Unią Europejską

Aktywizacja rolnicza karpat polskich poprzez implementacje traktatu akcesyjnego z Unią Europejską

Kierownik grantu: Dr hab. inż. Wiesław MUSIAŁ
Okres realizacji: 20.06.2006 r.- 19.06.2008 r.
1 H02C 091 30

Syntetyczny opis uzyskanych wyników

Rolnictwo Karpat Polskich napotyka na znaczące lub nawet bardzo istotne problemy w zakresie produkcji wynikające z utrudnień topograficznych oraz klimatycznych, które determinują profil i poziom produkcji roślinnej a w efekcie także zwierzęcej. Niska konkurencyjność rolnictwa wynika (poza uwarunkowaniami typowo górskimi) także z zaszłości historycznych oraz kulturowych. Stąd bardzo istotne jest tu wspieranie rolnictwa i producentów rolnych środkami pomocowymi oraz różnorodnymi instrumentami o charakterze strukturalnym i instytucjonalnym. Wsparcie to jest także istotne z uwagi na fakt, że zgodnie z Europejską Konwencją Górska produkcja rolnicza powinna być tu kontynuowana i prowadzona w sposób średniointensywny lub ekstensywny, adekwatny do warunków przyrodniczych i w sposób uwzględniający dotychczasowy dorobek materialny i kulturowy. Zaniechanie produkcji rolnej zwłaszcza produkcji zwierzęcej powoduje osłabienie ekonomiczne subregionu, zmniejszanie liczby miejsc pracy, wartości dodanej i PKB (wytwarzanego w warunkach lokalnych). Porzucenie produkcji zwierzęcej powoduje także bardzo duże zmiany w agroekosystemach funkcjonujących od wieków i kształtujących florę i faunę gór i pogórzy karpackich. Chociaż na terenach wiejskich Karpat rolnictwo nie stanowi już obecnie najważniejszego źródła dochodów a wyłącznie z pracy w rolnictwie żyje ok. 10% rodzin rolniczych to jednak nadal jest ona istotnym składnikiem materialnej i socjalnej ale i kulturowej struktury wsi górskiej. Obecnie na dużych przestrzeniach wiejskich Karpat Polskich obserwowane jest zjawisko postępującej lub już osiągniętej nadmiernej ekstensyfikacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wynegocjonowane warunki akcesyjne w odniesieniu do obszarów górskich a także obszarów o specyficznych utrudnieniach do produkcji rolnej (tj. faktycznie obszarów pogórzy) można obecnie ocenić jako korzystne i ekonomicznie istotne dla gór. Rolnicy poza płatnościami bezpośrednimi - górskimi mogą korzystać także z licznych płatności faktualnych o charakterze rolnośrodowiskowym. Działania te jednak w pierwszych latach akcesji (PROW 2004-2006) były lepiej dostosowane do polskich realiów górskich aniżeli nowe pakiety i warianty rolnośrodowiskowe wynikające z obowiązującej obecnie projekcji wspierania wsi i rolnictwa tj. PROW 2003-2013. Poprzez badania terenowe oceniono obecny system wspierania gospodarstw obszarów górzystych (górskich i pogórskich) oraz zaproponowano nowe instrumenty, których wdrożenie pozwoli na bardziej zasadne i efektywne wydawanie środków pomocowych. Rolnicy gospodarujący na obszarach górskich początkowe wsparcie gospodarstw środkami UE przyjęli z pewną rezerwą aby następnie w następnych latach wzmagać starania o ich maksymalne wykorzystanie. Rozdrobnienie gospodarstw, rozproszenie pól ich niekorzystny rozłóg a także zagęszczanie zabudowy w relatywnie dużych wsiach gór i pogórza nie sprzyjają korzystaniu ze wsparcia finansowego UE, zwłaszcza w zakresie inwestycji wykonywanych w gospodarstwach. Staje się także przeszkoda w pozyskiwaniu dopłat bezpośrednich z uwagi na konieczność spełniania warunków tzw. zwykłej dobrej praktyki rolniczej oraz innych kryteriów lokalizacyjnych niezbędnych np. przy inwestowaniu w budynki i budowle. Dopłaty obszarowe i dopłaty górskie sprawiły, że wzrosło zainteresowanie zagospodarowaniem ziemi rolniczej, jej wydzierżawianiem czy też tylko podtrzymaniem jej rolniczego użytkowania celem otrzymania dopłat. Największy mankament rolnictwa karpackiego tj. nadmierne rozdrobnienie gospodarstw, spadające zainteresowanie rolników produkcją rolną, która przynosi coraz to niższe przychody i dochody dla gospodarstw domowych. Dominująca cześć drobnych gospodarstw Karpackich (i nie tylko) wykazuje ujemną akumulację kapitału i znajduje się w różnej fazie schyłku swego rozwoju (lub upadłości). Nieliczne gospodarstwa indywidualne o relatywnie większej powierzchni rzędu 20-40 ha także borykają się z wieloma problemami natury organizacyjnej i ekonomicznej i zwykle nie stanowią dobrego przykładu dla młodych potencjalnych następców.
Środki pomocowe (wsparcie UE) odgrywają już obecnie kluczową rolę w ekonomice gospodarstw i kształtowaniu ich dochodów i ważą o opłacalności produkcji a także zapewne o ich bycie produkcyjnym i ekonomicznym. Badane gospodarstwa przodujące Karpat Polskich nie wykazuj ą się szczególnymi pozytywnymi cechami proefektywnościowymi w zakresie stosowanych technologii produkcji, wydajności produkcji roślinne i zwierzęcej oraz efektywności nakładów. Są one jednak (w zdecydowanej większości) bardzo dobrze dostosowane do lokalnych warunków środowiska przyrodniczego a poziom intensywności produkcji (poza gospodarstwami trzodowymi) nie wydaje się stanowić zagrożenia dla otaczającego cennego tu środowiska przyrodniczego. Badane gospodarstwa wykazują znaczącą dekapitalizację trwałego majątku produkcyjnego a szczególności ciągników, kombajnów i maszyn rolniczych. Większości z nich w okresie analizy skorzystało z różnych form wsparcia inwestycyjnego co daje szansę na częściową odnowę sprzętu technicznego oraz remont i dostosowanie budynków do wymogów UE. Analiza kierunków produkcji wskazała na niską opłacalność i trudności ekonomiczne gospodarstw prowadzących produkcję owczarską i opas młodego bydła. Najlepiej pod względem ekonomicznym radziły sobie gospodarstwa sadownicze i prowadzące produkcję mleka oraz gospodarstwa określone jako wielokierunkowe.

W ramach grantu powstała pozycja autorstwa Wiesława Musiała pt. Ekonomiczne i społeczne problemy rozwoju obszarów wiejskich Karpat Polskich. Warszawa 2008.

Powrót