Nr projektu: N N112 050634
Wielofunkcyjność rolnictwa - podstawy identyfikacji, kwantyfikacji oraz powiązania z instrumentami polityki rolnej
Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN
Kierownik: prof. dr hab. Jerzy Wilkin

Syntetyczny opis uzyskanych wyników, osiągnięcia naukowe i zastosowania praktyczne

Problematyka projektu miała charakter interdyscyplinarny, bowiem przedmiotem badań były funkcje rolnictwa w odniesieniu do gospodarki, społeczeństwa, kultury i środowiska naturalnego, ale metodologia badań wywodziła się głównie z dorobku ekonomii i socjologii. Projekt realizował zarówno cele poznawczo-teoretyczne, jak i praktyczne (aplikacyjne). Te ostatnie dotyczyły przede wszystkim konstruowania nowych podstaw polityki krajowej i unijnej w odniesieniu do rolnictwa. Do realizacji celów badawczych wykorzystano następujące metody i narzędzia badawcze: modelowanie ekonometryczne, analizę statystyczną, badania terenowe przy użyciu kwestionariuszy wywiadów oraz analizę przypadków. Ważną częścią badań była międzynarodowa analiza porównawcza kierunków i metod badań nad zjawiskiem wielofunkcyjności rolnictwa oraz krytyczny przegląd dorobku naukowego w tej dziedzinie.
Do najważniejszych wyników i osiągnięć naukowych projektu można zaliczyć:

• Uporządkowanie terminologii związanej z wielofunkcyjnością rolnictwa w kontekście dóbr rynkowych, merytorycznych (mieszanych) i publicznych wytwarzanych przez rolnictwo, a także określenie relacji tego zjawiska w odniesieniu do wielofunkcyjności gospodarstwa rolnego i wielofunkcyjności wsi.
• Dokonanie identyfikacji funkcji realizowanych przez rolnictwo w odniesieniu do środowiska przyrodniczego, życia społecznego i gospodarczego kraju oraz kultury narodowej i przedstawienie procesu ewolucji owych funkcji.
• Przedstawienie sposobów kwantyfikacji i wyceny pozaprodukcyjnych (nierynkowych) funkcji rolnictwa.
• Zaproponowanie sposobów uwzględniania wielofunkcyjności rolnictwa w modelach ekonometrycznych (optymalizacyjnych, równowagi częściowej i równowagi ogólnej).
• Zbadanie i określenie wpływu różnych typów gospodarstw rolnych na zrównoważenie produkcyjne, środowiskowe i ekonomiczne w układzie regionalnym.
• Na przykładzie pogłębionej analizy przypadków (gospodarka rolna w Dolinie Biebrzy, owczarstwo w górach i rozdrobnione rolnictwo w Małopolsce) pokazanie skutków ekologicznych, gospodarczych i kulturowych ograniczania działalności rolniczej na danym terytorium.
• Oszacowanie wartości „funkcji przechowalniczej" realizowanej przez gospodarstwa rolne w Polsce, w odniesieniu do siły roboczej tracącej zatrudnienie poza rolnictwem w pierwszym okresie transformacji systemowej.
• Przeprowadzone badania prowadzą do podstawowej konkluzji, ze nowe formy wielofunkcyjności rolnictwa (ze znacznym wkładem rolnictwa w wytwarzanie dóbr publicznych i dóbr merytorycznych) stają się paradygmatem rozwoju europejskiego rolnictwa i główną podstawą społeczno-politycznej legitymizacji polityki rolnej.

Wyniki badań zrealizowanych w ramach tego projektu mają różnorodne implikacje praktyczne, które przedstawione zostały w publikacji książkowej, artykułach i referatach przygotowanych przez realizatorów projektu. Najważniejsze z nich są następujące:

• Istnieje bardzo ścisły związek między wielofunkcyjnością rolnictwa, w tym zwłaszcza realizacją przez rolnictwo dużego zakresu funkcji nierynkowych, a polityką rolną, zarówno na szczeblu Unii Europejskiej, jak i szczeblu krajowym. Związek ten nabierze dodatkowego znaczenia w następnych latach.
• W polityce rolnej wspieranie rolnictwa ze środków publicznych zmienia swój charakter z tradycyjnej roli polityki sektorowo-protekcjonistycznej w politykę wynagradzania funkcji rolnictwa w dostarczaniu społeczeństwu ważnych dóbr merytorycznych i publicznych. Tendencja ta powinna ulec wzmocnieniu.
• Powyższe zjawisko staje się podstawą społeczno-politycznej legitymizacji polityki rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich i stwarza nowe uzasadnienie utrzymania Wspólnej Polityki Rolnej w długiej perspektywie, ale skłania jednocześnie do gruntownej przebudowy tej polityki.
• Dokonanie identyfikacji, kwantyfikacji i wyceny pozarynkowych funkcji rolnictwa staje się głównym argumentem w rokowaniach handlowych (n.t. liberalizacji handlu rolnego i redukcji protekcjonizmu) prowadzonych na forum Światowej Organizacji Handlu (WTO).
• Wspieranie pożądanych funkcji rolnictwa wymaga wypracowania nowych form koordynacji polityk prowadzonych na szczeblu krajowym i unijnym (polityki rolnej, rozwoju obszarów wiejskich, regionalnej, ekologicznej, edukacyjnej i wielu innych). Z tej potrzeby, a także wcześniej wymienionych, wynika postulat prowadzenia dalszych badań nad poznawczymi (naukowymi) i praktycznymi zagadnieniami współczesnej wielofunkcyjności rolnictwa.

Najważniejsze wyniki badań realizowanych w ramach tego projektu przedstawione zostały w publikacji książkowej p.t. Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne, i implikacje praktyczne. Pod redakcją naukową Jerzego Wilkina, wydanej w sierpniu 2010 roku przez Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, w nakładzie 400 egzemplarzy (ISBN 83-89900-36-X). Praca ta zawiera też obszerne streszczenie wyników badań w języku angielskim.
Członkowie zespołu prezentowali wyniki badań zrealizowanych w ramach tego projektu na konferencjach krajowych i zagranicznych, w tym organizowanych przez OECD i Komisję Europejską.