Nauka

Strona główna / Nauka / Wiejskie obszary depopulacyjne. Delimitacja i charakterystyka. Próba wieloczynnikowej delimitacji obszarów depresji demograficznej oraz charakterystyka struktury gospodarczej i społecznej tych obszarów

Numer rejestracyjny projektu badawczego: N N114 122337

Tytuł projektu badawczego:
Wiejskie obszary depopulacyjne. Delimitacja i charakterystyka. Próba wieloczynnikowej delimitacji obszarów depresji demograficznej oraz charakterystyka struktury gospodarczej i społecznej tych obszarów.

Kierownik projektu: Prof. dr hab. Andrzej Rosner
Termin realizacji projektu: 12.10.2009 - 11.04.2012 r.


Syntetyczny opis uzyskanych wyników
Przeprowadzone badania dotyczyły zmian rozkładu przestrzennego zaludnienia obszarów wiejskich, ich kierunków, mechanizmów oraz konsekwencji dla lokalnych struktur demograficznych, gospodarczych i społecznych. Przeprowadzono je w agregacji gminami oraz dodatkowo przebadano tendencje zmian zaludnienia wewnątrzgminnego .
Uzyskane wyniki wskazują, że pod względem gęstości zaludnienia obszary wiejskie są w trakcie procesu wzrostu zróżnicowania, rejony kraju o niższej gęstości zaludnienia obszarów wiejskich w dalszym ciągu mieszkańców tracą, a o wysokiej gęstości - zyskują. Główny mechanizm dokonujących się zmian związany jest z procesami migracyjnymi odbywającymi się w przekroju wieś - miasto. Pozostałe czynniki to migracje między wsiami oraz różnice wskaźników ruchu naturalnego. Jednak migracjom wieś - miasto można przypisać ok. 80% odpowiedzialności za przestrzenne różnicowanie się zaludnienia wsi i struktur demograficznych mieszkańców.
W skali kraju saldo migracji wieś - miasto jest niewielkie, bliskie możliwemu błędowi statystycznemu (statystyka GUS opiera się na danych o przemeldowaniach ludności). Jest ono jednak wynikiem zbliżonej wielkości strumienia ze wsi do miast i z miast na wieś, przy czym każdy z tych strumieni to w granicach ok. 100 tys. osób rocznie. Problem polega na tym, że strumień ze wsi do miast wypływa z obszarów innych, niż ten, do którego kieruje się napływ z miast. Znana z wielu opracowań selekcyjność procesów migracyjnych powoduje specyficzne różnice struktur demograficznych między obszarami długotrwale odpływowymi i napływowymi.
Obszary zmniejszające zaludnienie to północna oraz środkowa część pogranicza wschodniego (na południu w przybliżeniu do granicy dawnej Galicji), a także obszary wiejskie Polski centralnej i wschodniej położone peryferyjnie w stosunku do miast dużych i średniej wielkości. Na tym terenie obserwuje się pasy gmin zmniejszających zaludnienie ciągnące się wzdłuż granic wojewódzkich (czasem wzdłuż granic województw sprzed reformy podziału administracyjnego). Gminy zmniejszające zaludnienie (poza nielicznymi, wyjątkowymi) nie występują na terenie Wielkopolski, a na terenie Ziem Odzyskanych tylko w rejonach największego zgrupowania dawnych PGR-ów.
Zmniejszanie się zaludnienia łączy się z niekorzystną strukturą demograficzną (poza terenem Ziem Odzyskanych) - dużym odsetkiem ludności starej, relatywnym niedostatkiem młodych kobiet itp. W gospodarce dominuje funkcja rolnicza. Struktura ludności w wieku produkcyjnym jest niekorzystna z punktu widzenie wieku (duży udział starszego wieku produkcyjnego) oraz wykształcenia. Gminy te charakteryzuje relatywnie słaby poziom rozwoju gospodarczego i dynamiki dokonujących się przemian.
Przyrasta ludność w gminach położonych wokół dużych miast i większości miast średniej wielkości. Struktura demograficzna tych terenów jest korzystna, podobnie jak struktura wykształcenia.
Na 2171 gmin wiejskich i wiejsko-miejskich ok. 600 nie uczestniczy w procesach zmiany rozkładu przestrzennego zaludnienia wsi. Najliczniej gminy tego rodzaju występują w Wielkopolsce.
W obszarach wiejskich zmniejszających zaludnienie dostrzega się tendencję większej dynamiki tego procesu we wsiach małych, położonych peryferyjnie w układzie przestrzennym gminy. Część wsi centralnych w tych obszarach również zmniejsza zaludnienie, ale nie jest to regułą. W regionach o przyrastającym zaludnieniu równie atrakcyjne dla przybyszy są wsie będące siedzibą władz lokalnych jak i wsie małe, leżące na uboczu. Większe znaczenie dla nich ma sąsiedztwo lasu, zbiornika wodnego, atrakcyjnego krajobrazu niż rozwinięta komunikacja publiczna, zwłaszcza połączenia drogowe z miastem centralnym układu przestrzennego.
Uzyskane wyniki badań prowadzą do wniosku, że grupy gmin na obszarach peryferyjnych ciągnące się wzdłuż granic regionalnych (po obu stronach tych granic) nie mają możliwości wspólnego występowania o wsparcie w ramach programów zarządzanych na poziomie regionów. Ogranicza to ich szanse rozwojowe.
Również zwraca uwagę fakt, że nadmierna koncentracja środków w ramach programów unijnych na celach związanych z konkurencyjnością może prowadzić do sytuacji w której zakładana przyszła dyfuzja innowacji napotka na przeszkodę ze względu na bardzo niski kapitał ludzki i społeczny (wypłukiwanie przez migrację ludzi młodych i wykształconych) w obszarach peryferyjnych.

Powrót