Publikacje

Strona główna / Publikacje / Rozwój obszarów wiejskich w Polsce. Diagnozy, strategie, koncepcje polityki

Redakcja naukowa Iwona Nurzyńska i Mirosław Drygas


Rozwój obszarów wiejskich w Polsce.
Diagnozy, strategie, koncepcje polityki

Warszawa 2011, 282 s.
Wydawca: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
ISBN 83-89900-45-9

 

 

Przedkładana Państwa uwadze kolejna praca zbiorowa wydana w ramach serii „Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa” została przygotowana przez zespół badawczy Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN z okazji czterdziestolecia jego działalności. Książka Rozwój obszarów wiejskich w Polsce. Diagnozy, strategie i koncepcje polityki obejmuje swym zakresem wybrane problemy związane z aktualnym stanem, jak również perspektywami rozwoju wsi i rolnictwa w Polsce. Jest to w wielu aspektach kontynuacja i rozszerzenie problematyki, podjętej w publikacji podsumowującej badania prowadzone w Instytucie w latach 2005-2008, zatytułowanej Polska wieś i rolnictwo w Unii Europejskiej. Dylematy i kierunki przemian, która ukazała się w 2008 roku.
Książka niniejsza koncentruje się w głównej mierze na zagadnieniach związanych z pozarolniczym rozwojem obszarów wiejskich. Poruszane w opracowaniu kwestie wpisują się w nurt nowego postrzegania roli i funkcji pełnionych przez wieś i rolnictwo na rzecz współczesnego społeczeństwa w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego.
Dzięki szerokiemu zakresowi tematycznemu poszczególnych opracowań, bogato zostały zilustrowane procesy zachodzące w ostatnich latach na obszarach wiejskich w Polsce, co znajduje odzwierciedlenie m.in. w: rozważaniach na temat społecznej kondycji polskiej wsi, a w tym kontekście stanu kapitału społecznego, analizie aspiracji i karier szkolnych młodzieży wiejskiej na tle funkcjonującego systemu edukacji, prezentacji zmian w poziomie zatrudnienia i bezrobocia na wsi w latach 2006-2009 oraz prognozie zmian demograficznych i z tego wynikających przemian struktury społeczno-ekonomicznej wsi. Przedstawiono też kierunki i tendencje przemian struktur w rolnictwie polskim, omówiono problemy zagospodarowywania przestrzeni wiejskiej i wskazano, jak na tym tle postępuje i pogłębia się zróżnicowanie terytorialne poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego obszarów wiejskich, wraz ze wskazaniem jego przyczyn oraz uwypukleniem kwestii dotyczących prowadzonej w Polsce polityki ochrony i rozwoju obszarów cennych przyrodniczo. W opracowaniu podkreślono również możliwość wykorzystania dziedzictwa kulturowego, jako czynnika stwarzającego możliwości dynamizowania rozwoju obszarów wiejskich. Niejako klamrą spinającą całość są dwa rozdziały, skupiające się na zobrazowaniu dotychczasowych efektów członkostwa w UE i jego wpływu na rozwój gospodarczy regionów Polski; dokonano też przeglądu ważniejszych wątków dotychczasowej dyskusji nad reformą Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej w perspektywie lat 2014-2020.
Mamy nadzieję, że lektura tej książki będzie interesująca dla wielu grup odbiorców, w wielu wzbudzi zainteresowanie, pomoże też lepiej zrozumieć prezentowane w tej publikacji problemy oraz skłoni Czytelników do głębszej refleksji nad perspektywami rozwoju polskiej wsi i rolnictwa.

Iwona Nurzyńska i Mirosław Drygas (redaktorzy naukowi)

 

SPIS TREŚCI

Wstęp - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 13

Rozdział 1. Wpływ WPR na rozwój gospodarczy regionów Polski - Katarzyna Zawalińska 15
1.1. Struktura i zróżnicowanie przestrzenne absorpcji funduszy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 15
1.1.1. Dane i metodologia 17
1.1.2. Wsparcie dla rolnictwa i obszarów wiejskich w okresie 2004-2009 20
1.1.3. Wsparcie w ramach WPR w okresie 2007-2013 24
1.2. Efekty i oddziaływanie makroekonomiczne środków finansowych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 27
1.2.1. Wpływ WPR z lat 2004-2009 na gospodarkę i województwa 28
1.2.2. Wpływ WPR z lat 2007-2013 na gospodarkę i województwa 32
Wnioski i rekomendacje 35

Rozdział 2. Społeczna kondycja polskiej wsi. Struktura, kapitały i społeczeństwo obywatelskie w I dekadzie XXI wieku - Maria Halamska 39
2.1. Struktura społeczno-zawodowa wsi 40
2.2. Dwa kapitały: ludzki i społeczny 46
2.3. „Familijno-egoistyczne” społeczeństwo obywatelskie? 50
2.4. Zamiast wniosków 53

Rozdział 3. System edukacji a aspiracje i kariery szkolne młodzieży wiejskiej - między kontynuacją a zmianą - Jarosław Domalewski
57
3.1. Zmiany w strukturze wykształcenia i aspiracjach dorosłych mieszkańców wsi 59
3.2. Aspiracje edukacyjne młodzieży wiejskiej 62
3.3. Zmiany w systemie edukacji 65
3.4. Kariery edukacyjne młodzieży wiejskiej - w poszukiwaniu specyfiki 71
Wnioski 77

Rozdział 4. Zatrudnienie i bezrobocie na wsi w latach 2006-2009 - Izasław Frenkel
81
4.1. Stan i struktura zatrudnienia 81
4.2. Stan i struktura bezrobocia 92
Podsumowanie i wnioski 100

Rozdział 5. Perspektywy przemian demograficznych i społeczno-zawodowych ludności wiejskiej i ich implikacje - Monika Stanny 103
5.1. Dynamika zmian demograficznych na wsi 104
5.2. Konsekwencje zmian strukturalnych - starzenie się społeczeństwa 108
5.3. Prognoza podaży pracy 111
5.4. Implikacje przewidywanych zmian demograficznych na wsi 116
5.4.1. Mobilność wahadłowa - w kierunku elastycznych zasobów pracy 118
5.4.2. Zapotrzebowanie na rynek usług społecznych. Wybrane elementy 120
Rekomendacje 122

Rozdział 6. Przemiany strukturalne w rolnictwie polskim - Włodzimierz Dzun 125
6.1. Zmiany w zasobach czynników produkcji i ich wzajemnych relacjach 125
6.1.1. Zasoby ziemi w rolnictwie  125
6.1.2. Zmiany w zasobach kapitałowych rolnictwa 127
6.1.2.1. Dynamika zmian w wyposażeniu rolnictwa w środki trwałe 127
6.1.2.2. Zmiany w nakładach na środki obrotowe w rolnictwie 128
6.1.3. Pracujący w rolnictwie 129
6.1.4. Zmiany w relacjach czynników produkcji 130
6.2. Główne tendencje przemian w liczbie i strukturze gospodarstw rolnych 131
6.2.1. Zmiany w liczbie gospodarstw rolnych 131
6.2.2. Przemiany w strukturze własnościowej i prawnoorganizacyjnej gospodarstw 133
6.2.3. Przemiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych 137
6.2.3.1. Przemiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych o obszarze 1 ha UR i więcej 137
6.3. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji rolnej 141
6.3.1. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji roślinnej 141
6.3.2. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji zwierzęcej 142
6.3.3. Przemiany w poziomie i strukturze produkcji rolniczej ogółem 143
6.4. Przemiany w strukturze gospodarstw rolnych według celu i ukierunkowania produkcji rolnej oraz wielkości ekonomicznej 143
6.4.1. Zmiany w strukturze gospodarstw według celu produkcji 144
6.4.2. Zmiany w strukturze gospodarstw według ukierunkowania produkcji 145
6.4.3. Przemiany w strukturze gospodarstw według wielkości ekonomicznej 146
6.5. Zmiany w sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych 148
Podsumowanie 149

Rozdział 7. Zróżnicowanie przestrzenne obszarów wiejskich - Andrzej Rosner
155
7.1. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich 157
7.2. Zmiany rozkładu przestrzennego zaludnienia wsi: obszary wyludniające się i skupiające ludność 163
7.3. Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich 171
Wnioski i rekomendacje 173

Rozdział 8. Problemy zagospodarowania przestrzeni wiejskiej - Krystian Heffner 175
8.1. Funkcje obszarów wiejskich a zagospodarowanie przestrzeni wsi 175
8.2. Diagnoza struktury przestrzennej obszarów wiejskich 179
8.3. Nowe procesy przestrzenne na obszarach wiejskich w warunkach integracji europejskiej 184
8.4. Koncepcje zmian i kierunki przekształceń przestrzeni wiejskiej w Polsce 188

Rozdział 9. Polityka rozwoju obszarów cennych przyrodniczo - Artur Bołtromiuk, Marek Kłodziński 195
9.1. Ochrona bioróżnorodności obszarów wiejskich w polityce UE 195
9.2. Prośrodowiskowe funkcje rolnictwa a produkcja dóbr publicznych 197
9.3. Pozarolnicza aktywność gospodarcza na obszarach wiejskich objętych Naturą 2000 201
9.4. Obszary cenne przyrodniczo - bariera czy szansa rozwoju 206
Wnioski i rekomendacje 210

Rozdział 10. Dziedzictwo kulturowe jako czynnik rozwoju obszarów wiejskich - Izabella Bukraba-Rylska 219
10.1. Od zasobu do kapitału kulturowego 220
10.2. Trzy rozumienia kultury 222
10.3. Lokalne zasoby kultury w świadomości mieszkańców i w lokalnej ofercie 224
10.4. Sposoby kapitalizowania zasobów kultury - w stronę przemysłów kultury 228
10.5. W stronę nowego modelu przedsiębiorczości 233
Wnioski 236

Rozdział 11. Perspektywy i kierunki zmian Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej po 2013 roku - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 239
Wstęp 239
11.1. Główne wątki dyskusji nad reformą WPR w latach 2007-2011 241
11.2. Przegląd funkcjonowania WPR (tzw. health check) 242
11.3. Pierwsze przymiarki do budżetu WPR na lata 2014-2020 244
11.3.1. Uwarunkowania reformy WPR 244
11.3.2. Stanowisko Polski w kwestii reformy WPR 246
11.3.3. Deklaracja grupy wiodących ekonomistów rolnych z 23 krajów UE 247
11.4. Komunikat Komisji Europejskiej na temat reformy WPR 256
11.4.1. Komunikat w sprawie projektu budżetu UE na lata 2014-2020 258
11.4.2. Główne wątki stanowiska Rządu RP w sprawie komunikatu Komisji „WPR do 2020...” 259
Zakończenie 261

Podsumowanie - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 263
Summary - Iwona Nurzyńska, Mirosław Drygas 273

Powrót