Publikacje
Krystyna Szafraniec
 |
Młode pokolenie a nowy ustrójWarszawa 2010, 258 s., rys. |
Wprowadzenie do problematyki i założeń teoretycznych pracy (fragment)
(...) W opracowaniu niniejszym chcę zaprezentować próbki różnych podejść. Nie tylko opisać styl obecności w publicznej sferze życia (polityczne zaangażowanie, preferencje i aktywność wyborczą młodych), lecz także stosunek młodego pokolenia do zachodzących przemian i do ustroju. Nie tylko pokazać typowe obrazy życia społecznego, jakie młodzi odczytują z otaczającej ich rzeczywistości, ale i jaki rozwojowy status ma postrzegana przez nich rzeczywistość. Chcę pokazać, jak rozległe są plany i doświadczenia emigracyjne młodzieży (niejednokrotnie same w sobie będące oceną systemu społecznego), lecz także odpowiedzieć na pytanie, czy da się je wyjaśnić zespołem czynników związanych z jakością życia społecznego, a ściślej - ze sposobem odbioru rzeczywistości społecznej przez różne kategorie młodzieży. Zdaję sobie sprawę, że podejmowanie problematyki, która w młodzieżowym świecie jako świadomie przeżywana raczej nie występuje, niewiele może powiedzieć o samej młodzieży. I chociaż postarałam się ten deficyt jakoś złagodzi, stosując różne analityczne perspektywy, to będę tu bronić punktu widzenia, wedle którego patrzenie na młodzież nie tylko i niekoniecznie jej oczy-ma ma sens. Celowo odwołuję się do stanowiska wielkich tej dziedziny: Karla Mannheima, Józefa Chałasińskiego, Władysława Adamskiego czy Stefana Nowaka, którzy opowiadali o młodzieży z perspektywy społeczeństwa, systemu - spraw jakkolwiek „nieważnych” w odczuciu młodzieży, to na pewno ważnych dla młodzieży. Bo społeczeństwo, realia, w których młodzi dorastają i żyją, są dla nich obiektywnie ważne. Tak samo, jak młodzi są ważni dla społeczeństwa i dla systemu. Nie może on lekceważyć ani ich potrzeb, ani ich punktu widzenia, a ich aspiracji i dążeń. Arogancja i ignorancja tego rodzaju zawsze dużo kosztuje - wewnętrzną niewydolność systemu, nieodczytane w porę napięcia, zapóźnienie cywilizacyjne, wycofanie młodzieży w sferę prywatności i wirtualnych wspólnot ogólnie, marnotrawienie tkwiących w młodości zasobów - tym cenniejszych, gdy nie ma innych w zanadrzu.
Podstawą źródłową analiz są dane uzyskane w kilku własnych badaniach empirycznych przeprowadzonych w ostatnim czasie (lata 2007-2008). Dopełniają dane z wcześniejszych badań - swoich i cudzych. Nierzadko sięgam do źródeł internetowych, gdzie młodzież jako aktor społeczny jest bardzo wyraźnie obecna. lntencją moją była chęć ukazania dynamiki analizowanych zjawisk, stąd sięganie do wcześniejszych pomiarów, z których przejęłam pewne wskaźniki (mowa tu prze wszystkim o badaniach kierowanych przez Władysława Adamskiego, realizowanych w IFiS PAN od 1980 roku i powszechnie znanych, jak badania Polacy). I analiz włączyłam też wyniki badań, które sama zainspirowałam, lecz nie byłam ich autorem (mam tu na myśli przede wszystkim badania swoich magistrantów).
Książkę rozpoczynają społeczne portrety młodych dorosłych i młodzieży, zawierające zarówno charakterystyki społeczno-demograficzne i edukacyjne, jak i osobowościowe (system wartości, cele i dążenia życiowe obydwu kohort). Stanowią one, jak sądzę, ważne wyjaśnienie sposobu, w jaki młodzi odbierają system i jak się wobec niego zachowują. Również tam (w pierwszym rozdziale) oprowadzam czytelnika po badaniach i rodzajach źródeł, jakie wykorzystałam w prac W rozdziałach 2 i 3 opisywany jest styl obecności młodych w publicznej sferze życia i ich stosunek do zachodzących w kraju przemian i do ustroju, a ściślej do różnych rozwiązań ustrojowych. Osią rozważań jest tu - z jednej strony - teza o deficycie obywatelstwa wśród młodzieży, z drugiej - pytanie o rodzaj i trwało; jej preferencji ustrojowych. Rozdział 4 prezentuje wyniki badań, sytuujące odbiór rzeczywistości społecznej w perspektywie rozwojowej. Przedmiotem oceny są tu różne sfery życia społecznego, uznane nie tylko za typowe, ale i znaczące dla rozwoju osobowości młodego pokolenia (sfera bezpieczeństwa, kontroli, więzi i relacji interpersonalnych, stylów socjalizacji). Tematem kolejnego, 5, rozdział książki są migracje młodych Polaków za granicę. Prezentowane tam nastawienia prowyjazdowe uczącej się młodzieży oraz doświadczenia migracyjne trzydziestolatków analizowane są ze względu na ich legitymizacyjny sens. W części opisowej staram się pokazać nie tyle zasadnicze cechy tego doświadczenia, ile skalę i strukturę zjawiska i jego różnicujące znaczenie dla sposobu postrzegania i oceniani rzeczywistości społecznej w Polsce. Rozdział 6 dostarcza teoretycznych narzędzi; pozwalających wnikliwie opisać doświadczenia migracyjne młodych i jako taki traktuje o socjologicznej koncepcji marginesowości i pogranicza. Migracja może być i wyzwaniem, i szansą, ma też psychologiczne konsekwencje. Stworzona w jej tle typologia ukazuje szerokie spektrum osobliwości migracji młodego pokolenia Polaków, którzy, wyjeżdżając z kraju, podejmują ryzyko, ale też zdobywają szansę na rozwiązanie wielu swoich problemów. Rozdział 7 ukazuje różne przykłady biografii migracyjnych, będących egzemplifikacją zaproponowanej w poprzednim rozdziale typologii. Zależało mi na uchwyceniu specyfiki wyjazdów młodych Polaków za granicę, tak by, nie tracąc nic z subiektywnych odczuć młodzieży, podjąć próbę odczytania ich bardziej ukrytego - jednostkowego i społecznego - sensu. Książkę kończy zwięzłe podsumowanie zawartych w niej treści, które zaprezentowane są również w języku angielskim.
Krystyna Szafraniec
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie do problematyki i założeń teoretycznych pracy 9
Rozdział 1. Charakterystyka analizowanych zbiorowości i źródeł 23
1.1. Dane dotyczące empirycznego datum 23
1.2. Społeczno-osobowościowe charakterystyki dziewiętnastolatków 25
1.3. Społeczno-osobowościowe charakterystyki trzydziestolatków 32
1.4. Podobieństwa i różnice portretów młodych dorosłych i młodzieży 37
Podsumowanie 39
Rozdział 2. Styl obecności w publicznej sferze życia 41
2.1. Polityczna partycypacja i polityczna bierność młodzieży 41
2.2. Polityczna bierność - kontestacja czy indyferentyzm? 43
2.3. Ożywienie politycznego zaangażowania młodzieży w latach 2006-2007 47
2.4. Normalizacja zaangażowania i polityczne nadzieje młodych 61
2.5. Deficyt obywatelstwa - specyfika polska, specyfika młodości czy specyfika pokolenia? 64
Podsumowanie 69
Rozdział 3. Stosunek do zachodzących przemian i do ustroju - perspektywa legitymizacyjna 71
3.1. Przyjęte miary legitymizacji systemu i ich lokalizacja w strukturze badań 71
3.1.1. Wymiar pierwszy: stosunek do zmian ustrojowych 72
3.1.2. Wymiar drugi: samopoczucie w systemie społecznym 74
3.2. Opinie młodych o zmianach ustrojowych - zmiany w czasie 76
3.3. Opinie młodych o zmianach ustrojowych - różnice między kohortami 87
3.4. Poczucie nieadekwatności wobec społecznego świata 93
Podsumowanie 98
Rozdział 4. Obraz życia społecznego - perspektywa rozwojowa 101
4.1. Przyjęte założenia teoretyczne i opis techniki badań 101
4.2. Zaplecze statystyczne 105
4.3. Obraz życia społecznego w odbiorze reprezentantów różnych grup społecznych - zasadnicze tendencje i zmiany 107
4.4. Ocena życia społecznego Polski w 2007 roku - odczucia dziewiętnastoletniej młodzieży 111
4.5. Społeczne pola pozytywnego i negatywnego odbioru rzeczywistości 115
4.6. Obraz życia społecznego a zachowania młodzieży wobec systemu 120
4.7. Obraz życia społecznego kraju własnego i krajów UE 123
Podsumowanie 125
Rozdział 5. Nastawienia migracyjne i migracje za granicę jako wyraz stosunku do rzeczywistości społecznej własnego kraju 127
5.1. Migracje młodych - różne perspektywy analizy zjawiska 127
5.2. Najnowsze migracje Polaków w statystyce, badaniach i opiniach ekspertów 128
5.2.1. Skala i struktura zjawiska 129
5.2.2. Specyfika polskich migracji za granicę 130
5.2.3. Ambiwalentność ocen 135
5.3. Nastawienia migracyjne dziewiętnastolatków 137
5.3.1. Skala i przyczyny migracji młodych 138
5.3.2. Społeczno-osobowościowe profile młodzieży zakładającej i odrzucającej wariant migracji za granicę 139
5.4. Migracje trzydziestolatków 145
5.4.1. Skala i rodzaj migracji 145
5.4.2. Społeczno-osobowościowe charakterystyki osób migrujących oraz immobilnych 148
Podsumowanie 152
Rozdział 6. Pobyt za granicą jako ryzyko i jako wyzwanie - socjologiczna koncepcja marginesowości i pogranicza 155
6.1. Marginesowość i pogranicze jako kategorie określające przestrzeń życia migranta 156
6.2. Życie wśród „obcych” - marginesowość i pograniczność jako usytuowanie w przestrzeni społecznej 157
6.3. Psychologiczne konsekwencje pograniczności 159
6.4. Poczucie marginesowości a kultura przestrzeni marginesu 163
6.5. Pograniczność jako wyzwanie i jako szansa rozwojowa 166
6.6. Typologie migrantów - wybrane przykłady 168
6.7. Doświadczenia migracyjne młodych - propozycja typologii 170
Podsumowanie 177
Rozdział 7. (E)migracyjne biografie młodych - empiryczne ilustracje typów 179
7.1. Typ pierwszy: Zagubieni i niespełnieni - podróż po samodzielność i po dorosłość 179
7.2. Typ drugi: Podróż po brakujący element planu 184
7.3. Typ trzeci: „Struś pędziwiatr” - beztroscy kolekcjonerzy wrażeń 190
7.4. Typ czwarty: Nie spiesz się do swojej dorosłości - stateczni kolekcjonerzy wrażeń 194
7.5. Typ piąty: Chcę czegoś więcej - eksperymentujący „na maxa” 199
7.6. Typ szósty: Kosmopolici - myślący stratedzy 203
7.7. Typ siódmy: Uciekający marzyciele 212
7.8. Typ ósmy: Palenie mostów - przeskok do nowego życia 220
Podsumowanie 222
Zakończenie 227
Bibliografia 239
About the Book 249
