pod redakcja naukową Mirosława Drygasa i Andrzeja Rosnera

Polska wieś i rolnictwo w Unii Europejskiej. Dylematy i kierunki przemian Warszawa 2008, 435 s., rys., mapy. Wydawca: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk ISBN 83-89900-28-9

W latach 2005-2008 Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN realizował program badawczy zatytułowany Polska wieś i rolnictwo w Unii Europejskiej. Dylematy i kierunki przemian. Wybrane wyniki badań prowadzonych w jego ramach zawiera obecna publikacja Instytutu.
Przystępując do opracowania koncepcji obecnego tomu, redaktorzy starali się, aby zebrane w nim teksty stanowiły podsumowanie analiz prowadzonych w poszczególnych obszarach tematycznych. Nie w każdym przypadku założenie to udało się zrealizować. Na przeszkodzie stanęły trzy czynniki. Po pierwsze, wyniki badań na bieżąco ukazywały się drukiem, dorobek programu badawczego stanowi kilkanaście książek, kilkadziesiąt artykułów, wiele referatów konferencyjnych, a także szereg ekspertyz. Ten tom składa się wyłącznie z opracowań wcześniej niepublikowanych i nieprezentowanych publicznie. Po drugie - w okresie czterech lat realizacji programu w Instytucie pracowano równolegle nad wieloma badaniami grantowymi, w sensie formalnym niezwiązanymi z programem badawczym. Jednak w wielu wypadkach materiały empiryczne uzyskiwane w badaniach grantowych przyczyniały się do poszerzenia zarówno baz danych, którymi posługują się poszczególni autorzy, jak i ich wiedzy, co znajdowało swoje odbicie w pracach bezpośrednio związanych z głównym programem badawczym Instytutu. Po trzecie wreszcie, okres realizacji programu był szczególny pod kilkoma względami. Wiele procesów gospodarczych i społecznych zmieniło swoją dynamikę pod wpływem integracji Polski z UE.

SPIS TREŚCI

Wstęp (Andrzej Rosner)
1.    Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich w Polsce (Marek Kłodziński)
1.1. Wybór drogi rozwoju
1.2. Rozwój zrównoważony
1.3. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej
1.4. Kapitał społeczny i organizacje pozarządowe
1.5. Szanse na rozwój
2. Ewolucja społeczno-ekonomicznych podstaw legitymizacji Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej (Jerzy Wilkin)
2.1. Dwa modele kształtowania polityki gospodarczej
2.2. Ocena WPR - kryzys legitymizacji?
2.3. Wzmacnianie legitymizacji WPR wśród polskich rolników
2.4 Nowe wyzwania pod adresem WPR i obszary jej niezbędnej adaptacji
2.5. Kształt WPR - od gry interesów do kontraktu społecznego
3.   Ekonomiczne aspekty integracji wsi polskiej z UE (Leszek Klank)
3.1. Ceny rolne
3.2 Nożyce cen
3.3. Ceny ziemi
3.4. Dochody rodzin rolniczych
Podsumowanie
4.  Fundusze unijne: skuteczność i efektywność wspierania rozwoju obszarów wiejskich w Polsce (Katarzyna Zawalińska)
Wstęp
4.1. Metodologia
4.2. Wielkość i struktura funduszy pozyskanych na ROW
4.3. Klasyfikacja funduszy ROW wg kryteriów ekonomicznych
4.4. Różnice w skuteczności instrumentów wsparcia ROW 2004-2006
4.5. Różnice w efektywności instrumentów wsparcia ROW
4.6. Kryterium efektywnościowe a wybór instrumentów do realizacji polityki ROW
4.7. Rekomendacje dla polityki
5.    Duże gospodarstwa rolne przed i po wejściu Polski do UE (Włodzimierz Dzun)
5.1. Główne tendencje przemian w strukturze gospodarstw rolnych i ich sytuacji finansowej w latach 1996-2007
5.2. Rozwój grupy gospodarstw dużych obszarowo
5.3. Rozwój grupy gospodarstw dużych, silnych ekonomicznie
5.4. Rozwój gospodarstw dużych obszarowo i ekonomicznie w wybranych krajach UE
5.5. Wpływ dużych gospodarstw rolnych na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich
6.    Procesy dostosowawcze i dywersyfikacyjne wsi i rolnictwa Karpat Polskich (Wiesław Musiał)
Wprowadzenie
6.1. Kształtowanie się współczesnego oblicza rolnictwa i wsi karpackiej
6.2. Nienadążanie wsi za przemianami ekonomicznymi
6.3. Subregionalna dywersyfikacja wsi karpackich
Podsumowanie
7.  Program SAPARD i Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006. Wybrane efekty finansowe i rzeczowe (Mirosław Drygas)
7.1. Przedakcesyjny Program SAPARD
7.1.1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych
7.1.2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych
7.1.3. Restrukturyzacja produkcji mleka
7.1.4. Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt rzeźnych
7.1.5. Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych
7.2. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich
7.2.1. Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu w gospodarstwach rolnych
7.2.2. Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich
7.2.3. Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich
7.3. Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”
7.3.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych
7.3.2. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
7.3.3. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów
Podsumowanie
8. Dopłaty kompensacyjne do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania jako element kształtujący rozwój społeczno-ekonomiczny obszarów wiejskich (Dorota Klepacka-Kołodziejska)
Wstęp
8.1. Podstawy metodologiczne pracy
8.2. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania w Unii Europejskiej
8.3. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania w Polsce
8.4. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania w Polsce
8.5. Wsparcie ONW w opinii rolników i ich postawy wobec kontynuacji gospodarowania
Wnioski
9.    Przemiany demograficzne i aktywność ekonomiczna ludności wiejskiej w pierwszych latach XXI wieku (Izaslaw Frenkel)
9.1. Tendencje i czynniki demograficzne zmian ludności wiejskiej
9.2. Zmiany w strukturze ludności wiejskiej według wieku, płci i poziomu wykształcenia
9.3. Główne tendencje zmian sytuacji ludności wiejskiej na rynku pracy
9.4. Zmiany struktury populacji pracujących i bezrobotnych na wsi
9.5. Zamiast podsumowania
10.    Sposoby przystosowania wiejskich gospodarstw domowych do zmian makroekonomicznych wynikających z procesu transformacji i włączenia Polski do Unii Europejskiej (Krystyna Gutkowska)
11.    Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce (Andrzej Rosner)
12.    Urbanizacja wsi w obrębie obszarów metropolitalnych Polski (Adam Czarnecki)
Wprowadzenie
12.1. Poziom zurbanizowania wsi w 1996 roku
12.2. Poziom zurbanizowania wsi w 2002 roku
12.3. Migracje wahadłowe jako miernik urbanizacji wsi
Podsumowanie
13.    Plany emigracyjne (wiejskiej) młodzieży (Krystyna Szafraniec)
13.1. Najnowsze emigracje Polaków w statystyce, badaniach i opiniach ekspertów
13.2. Podstawy źródłowe analiz
13.3. Plany emigracyjne (wiejskiej) młodzieży
13.4. Gdzie szukać powodów emigracji? Społeczne portrety (wiejskich) 19-latków
13.5. Planujący wyjazd za granicę i odrzucający taką perspektywę.
W poszukiwaniu wiejskiej specyfiki
14.    Zagraniczne migracje zarobkowe mieszkańców wsi - między koniecznością a wyborem (Barbara Perepeczko)
15.    Kapitał kulturowy w działaniu, czyli stare i nowe migracje zarobkowe mieszkańców wsi (Izabella Bukraba-Rylska)
15.1. Rys historyczny
15.2. Migracje współczesne
15.3. Kapitał kulturowy w działaniu
15.4. Próba podsumowania
Zakończenie
16.    „Mieć” i „być” - orientacje życiowe mieszkańców wsi w ujęciu pokoleniowym (Sylwia Michalska)
16.1. Orientacje życiowe mieszkańców wsi w świetle wcześniejszych badań
16.2. Orientacje życiowe mieszkańców wsi w okresie transformacji systemowej
16.3. Nasza typologia
16.4. Typy orientacji życiowych i ich zróżnicowanie pod względem wieku
Podsumowanie
17.    Dostępność studiów wyższych dla młodzieży wiejskiej (Krzysztof Wasielewski)
Wprowadzenie
17.1. Przemiany struktur oświatowych a dostęp młodzieży wiejskiej do edukacji    
17.2. Wyższe wykształcenie w systemie wartości młodzieży wiejskiej przed i Po 1989 roku
17.3. Młodzież wiejska (i chłopska) na studiach wyższych we wskaźnikach i opracowaniach - analiza krytyczna
17.4. Młodzież wiejska na studiach wyższych - główne tendencje i prawidłowości
17.5. Wybory edukacyjne a potencjalna pozycja w strukturze społecznej
18.    Psychospołeczny wymiar zmian na polskiej wsi (Barbara Fedyszak-Radziejowska)
Wprowadzenie
18.1. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania zmian
18.2. Rolnicy wobec Wspólnej Polityki Rolnej
18.3. Symboliczny powrót polskiej wsi „przez Brukselę” do Polski
Podsumowanie
19.    Wspólnota a uczestnictwo społeczne wsi. Modele społeczne a rzeczywistość empiryczna (Maria Wieruszewska)
20.    Jak organizacje lokalne wspierają mieszkańców wsi w rzeczywistości „unijnej"? (Ryszard Kamiński)
20.1. Organizacje pozarządowe moda czy rzeczywista alternatywa
20.2. Trzeci sektor na wsi - skrajne opinie i nieuchwytna aktywność
20.3. Formy organizacji na nowe czasy
20.4. Czy inwestycje w infrastrukturę społeczną wspierają rozwój kapitału społecznego?
20.5. Wiejskie organizacje pozarządowe: Stare (tradycyjne), ale czy jeszcze wiarygodne? Nowe (modne), ale czy autentyczne?
21.    Rozwój wiejski - nowa utopia czy konieczność? (Maria Halamska, Ruta Śpiewak)
21.1. Rural development: rozwój obszarów wiejskich czy rozwój wiejski?
21.2. Rozwój wiejski: specyfika czasowo-przestrzenna koncepcji
21.3. Rozwój wiejski: próba konceptualizacji
21.4. Rozwój wiejski w Polsce, czyli wdrażanie koncepcji
21.5. ...czy utopia?
Podsumowanie (Mirosław Drygas)
Summary (Mirosław Drygas)