Ciągłośc i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi
Projekt zainicjowany w 2015 roku w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN otrzymał dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu "Dialog" pt.: „Ciągłość i zmiana - sto lat rozwoju wsi i rolnictwa Polski. Współpraca interdyscyplinarna nauk humanistycznych i społecznych na rzecz dialogu środowiskowego".
Partnerem w realizacji projektu jest Główny Urząd Statystyczny.
W roku 2018 mija sto lat od odzyskania przez Polskę niepodległości. Rocznica ta jest dla różnych instytucji i organizacji okazją do dokonania przeglądu tego, co na polach ich zainteresowań wydarzyło się w ciągu mijającego wieku. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk podjął próbę przygotowania wszechstronnej syntezy naukowej ewolucji wsi i rolnictwa w Polsce, jej mechanizmów, prawidłowości i efektów, analizowanych w długiej perspektywie czasowej. Minione sto lat - politycznie różnych warunków rozwojowych - to fascynujący czas reform i zmian we wszystkich dziedzinach życia, oraz fundamentalnych transformacji w społeczeństwie, kulturze, edukacji, gospodarce. Wieś i rolnictwo odegrały w tych przemianach bardzo ważną rolę. Przypomnijmy choćby, że po uzyskaniu niepodległości około 3/4 ludności kraju posiadało źródło utrzymania związane z rolnictwem, podczas gdy dziś można szacować, że jest to około 10%. Jednocześnie większość ludności mieszkającej na wsi obecnie nie jest powiązana z rolnictwem ani jako miejscem pracy, ani źródłem utrzymania. Obszar wiejski to obecnie 93% powierzchni kraju, na której zamieszkuje 40% ludności kraju; podczas gdy 100 lat temu mieszkańcy wsi stanowili 75% ogółu ludności.
Interdyscyplinarny charakter naukowy Instytutu wspiera procesy odpowiadania na pytania, rozwiązywania problemów, czy wyodrębniania zagadnień, które są zbyt szerokie czy zbyt skomplikowane, aby zająć się nimi tylko przez jedną dyscyplinę czy grupę zawodową badaczy. Stąd poniżej sformułowane cele stanowiące bazę projektu „Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi" należy rozumieć jako analizy interdyscyplinarne i omawiające zjawiska w szerokim kontekście.
Główne cele poznawcze to:
- Identyfikacja i opis mechanizmów adaptacyjnych występujących w rolnictwie i na wsi w trzech epokach historycznych różniących się podstawami instytucjonalno-systemowymi, uwarunkowaniami zewnętrznymi i poziomem rozwoju kraju;
- Wyjaśnienie prawidłowości i osobliwości ciągłości instytucji społeczno-ekonomicznych w rolnictwie i na wsi, zmian instytucjonalnych i kształtowania równowagi instytucjonalnej w długim okresie (100 lat) zachodzących pod wpływem burzliwych, historycznych wydarzeń (odradzanie struktur państwowych, zmiany granic państwa, wojna, zmiana ładu polityczno-gospodarczego itp.);
- Zbadanie i opisanie w jaki sposób i w jakim zakresie rolnictwo (jako społeczność, siła polityczna i podsystem gospodarki) odcisnęły swoje piętno na kształcie II Rzeczypospolitej, PRL i III Rzeczypospolitej. Pokazanie rolników i mieszkańców wsi jako przedmiot i podmiot historii;
- Zbadanie przyczyn, mechanizmów i rezultatów zmieniającej się roli rolnictwa w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym zarówno wsi, jak i całego kraju;
- Wyjaśnienie prawidłowości, tendencji i skutków przestrzennych zmian w rolnictwie i na obszarach wiejskich w Polsce w okresie ubiegłego stulecia;
- Pokazanie, w jakim stopniu i w jakim zakresie dziedzictwo okresu przed 1918 r., zwłaszcza po uwłaszczeniu chłopów, miało wpływ na procesy zachodzące na polskiej wsi w późniejszym, badanym okresie.
Wymiernym rezultatem planowanego projektu będzie:
(1) obszerna monografia o interdyscyplinarnym charakterze, a w ślad za nią
(2) synteza popularno-naukowa wydana w polskiej i anglojęzycznej wersji w celu szerokiego upowszechnienia rezultatów badawczych projektu oraz
(3) album z archiwalnymi zdjęciami wizualizujący badane przemiany również wydany w polskiej i anglojęzycznej wersji językowej, ponadto
(4) blok publikacji w kwartalniku „Wieś i Rolnictwo" dostępny w zeszytach wydawanych w 2018 i 2019 r. i opatrzony specjalnym logo projektu, otwarty dla wszystkich autorów z kraju i z zagranicy, a także
(5) stworzenie platformy wymiany wiedzy (naukowej i potocznej) podczas specjalnych debat publicznych, zarówno w środowisku osób zainteresowanych zawodowo problematyką społeczno-ekonomiczną obszarów wiejskich, jak i przedstawienie ich szerszym grupom odbiorców.
Prezentację wyników dla szerszych grup odbiorców traktujemy jako pretekst do wywołania dyskusji nad funkcjonującymi w dyskursie publicznym, ale też i naukowym mitami i stereotypowymi poglądami na temat faktycznej roli wsi i rolnictwa w społeczeństwie, gospodarce i kulturze całego kraju i narodu. Ponadto podjęcie niniejszego tematu wynika z niedosytu badań w dziedzinie nauk społecznych, które mają znaczenie nie tylko czysto naukowe, ale też pomagają lepiej zrozumieć ewolucję polskiej gospodarki, społeczeństwa i kultury oraz historyczne korzenie wielu współczesnych problemów naszego kraju.
