Nauka

Strona główna / Nauka / Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi

 

Ciągłośc i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi


Projekt zainicjowany w 2015 roku w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN otrzymał dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu "Dialog" pt.: „Ciągłość i zmiana - sto lat rozwoju wsi i rolnictwa Polski. Współpraca interdyscyplinarna nauk humanistycznych i społecznych na rzecz dialogu środowiskowego" (finansowanie w okresie 2017-2020).

Partnerem w realizacji projektu był Główny Urząd Statystyczny.


Kierownik projektu - dr hab. Monika Stanny, prof. IRWiR PAN

 

 

W roku 2018 minęło sto lat od odzyskania przez Polskę niepodległości. Rocznica ta była dla różnych instytucji i organizacji okazją do dokonania przeglądu tego, co na polach ich zainteresowań wydarzyło się w ciągu mijającego wieku. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk podjął próbę przygotowania wszechstronnej syntezy naukowej ewolucji wsi i rolnictwa w Polsce, jej mechanizmów, prawidłowości i efektów, analizowanych w długiej perspektywie czasowej. Minione sto lat - politycznie różnych warunków rozwojowych - to fascynujący czas reform i zmian we wszystkich dziedzinach życia, oraz fundamentalnych transformacji w społeczeństwie, kulturze, edukacji, gospodarce. Wieś i rolnictwo odegrały w tych przemianach bardzo ważną rolę.  Przypomnijmy choćby, że po uzyskaniu niepodległości około 3/4 ludności kraju posiadało źródło utrzymania związane z rolnictwem, podczas gdy dziś można szacować, że jest to około 10%. Jednocześnie większość ludności mieszkającej na wsi obecnie nie jest powiązana z rolnictwem ani jako miejscem pracy, ani źródłem utrzymania. Obszar wiejski to obecnie 93% powierzchni kraju, na której zamieszkuje 40% ludności kraju; podczas gdy 100 lat temu mieszkańcy wsi stanowili 75% ogółu ludności.

 

Interdyscyplinarny charakter naukowy Instytutu wspiera procesy odpowiadania na pytania, rozwiązywania problemów, czy wyodrębniania zagadnień, które są zbyt szerokie czy zbyt skomplikowane, aby zająć się nimi tylko przez jedną dyscyplinę czy grupę zawodową badaczy. Stąd poniżej sformułowane cele stanowiące bazę projektu „Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi" należy rozumieć jako analizy interdyscyplinarne i omawiające zjawiska w szerokim kontekście.

 

Głównymi celami poznawczymi były:

  • Identyfikacja i opis mechanizmów adaptacyjnych występujących w rolnictwie i na wsi w trzech epokach historycznych różniących się podstawami instytucjonalno-systemowymi, uwarunkowaniami zewnętrznymi i poziomem rozwoju kraju;
  • Wyjaśnienie prawidłowości i osobliwości ciągłości instytucji społeczno-ekonomicznych w rolnictwie i na wsi, zmian instytucjonalnych i kształtowania równowagi instytucjonalnej w długim okresie (100 lat) zachodzących pod wpływem burzliwych, historycznych wydarzeń (odradzanie struktur państwowych, zmiany granic państwa, wojna, zmiana ładu polityczno-gospodarczego itp.);
  • Zbadanie i opisanie w jaki sposób i w jakim zakresie rolnictwo (jako społeczność, siła polityczna i podsystem gospodarki) odcisnęły swoje piętno na kształcie II Rzeczypospolitej, PRL i III Rzeczypospolitej. Pokazanie rolników i mieszkańców wsi jako przedmiot i podmiot historii;
  • Zbadanie przyczyn, mechanizmów i rezultatów zmieniającej się roli rolnictwa w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym zarówno wsi, jak i całego kraju;
  • Wyjaśnienie prawidłowości, tendencji i skutków przestrzennych zmian w rolnictwie i na obszarach wiejskich w Polsce w okresie ubiegłego stulecia;
  • Pokazanie, w jakim stopniu i w jakim zakresie dziedzictwo okresu przed 1918 r., zwłaszcza po uwłaszczeniu chłopów, miało wpływ na procesy zachodzące na polskiej wsi w późniejszym, badanym okresie.

 

Wymiernym rezultatem projektu była:

(1)  obszerna monografia o interdyscyplinarnym charakterze, a w ślad za nią

(2) synteza popularno-naukowa wydana w polskiej i anglojęzycznej wersji w celu szerokiego upowszechnienia rezultatów badawczych projektu oraz

(3) album z archiwalnymi zdjęciami wizualizujący badane przemiany również wydany w  polskiej i anglojęzycznej wersji językowej, ponadto

(4) blok publikacji w kwartalniku „Wieś i Rolnictwo" dostępny w zeszytach wydawanych w 2018 i 2019 r. i opatrzony specjalnym logo projektu, otwarty dla wszystkich autorów z kraju i z zagranicy, a także

(5) stworzenie platformy wymiany wiedzy (naukowej i potocznej)  podczas specjalnych debat publicznych, zarówno w środowisku osób zainteresowanych zawodowo problematyką społeczno-ekonomiczną obszarów wiejskich, jak i przedstawienie ich szerszym grupom odbiorców.

 

Prezentację wyników dla szerszych grup odbiorców traktowaliśmy jako pretekst do wywołania dyskusji nad funkcjonującymi w dyskursie publicznym, ale też i naukowym mitami i stereotypowymi poglądami na temat faktycznej roli wsi i rolnictwa w społeczeństwie, gospodarce i kulturze całego kraju i narodu. Ponadto podjęcie niniejszego tematu wynikało z niedosytu badań w dziedzinie nauk społecznych, które mają znaczenie nie tylko czysto naukowe, ale też pomagają lepiej zrozumieć ewolucję polskiej gospodarki, społeczeństwa i kultury oraz historyczne korzenie wielu współczesnych problemów naszego kraju.

 

 

W ramach projektu, ukazały się następujące publikacje:

PATRZĄC NA WIEŚ. Sto lat rozwoju polskiej wsi. Autorzy: Andrzej Rosner, Ruta Śpiewak, Edyta Kozdroń

Sto lat mojego gospodarstwa. Pamiętniki mieszkańców wsi. Opracowanie: Sylwia Michalska, Maria Halamska, Marek Kłodziński

Sto lat władzy lokalnej na polskiej wsi 1918–2018. Autorzy: Andrzej Piasecki, Arkadiusz Ptak

Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi. Tom 1 i 2. Redakcja naukowa Maria Halamska, Monika Stanny, Jerzy Wilkin

Przybyszew. Stulecie przemian polskiej wsi. Autor: Marek Kłodziński

Sto lat rozwoju polskiej wsi. Przegląd bibliograficzny. Autorzy: Monika Stanny, Beata Górczyńska, Małgorzata Gelo-Kluczyńska

 

Wieś polska 1918-2018. W poszukiwaniu źródeł teraźniejszości. Autor: Maria Halamska

 

Powrót