MONITORING ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (MROW) to wieloletni projekt badawczy, którego celem jest stała obserwacja zmian społeczno-gospodarczych dokonujących się na obszarach wiejskich w Polsce.

Instytucja finansująca: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej

Kierownik projektu: dr hab. Monika Stanny, prof. IRWiR PAN

Główni wykonawcy: prof. dr hab. Andrzej Rosner, mgr Łukasz Komorowski, mgr Agata Mróz

Okres realizacji: 2012-2014 I etap, 2014-2016 II etap, 2016-2018 III etap, 2020-2023 IV etap.

Etap I i II projektu realizowany był na podstawie porozumienia z dnia 1 czerwca 2012 r. pomiędzy Fundacją Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej a Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w ramach programu „Forum Inicjatyw Rozwojowych".

Etap III i IV projektu realizowane są na podstawie porozumienia z dnia 2 stycznia 2017 r. pomiędzy Fundacją Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej a Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w ramach programu „Forum Inicjatyw Rozwojowych".

Seria monograficzna: Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich (ISSN 2720-376X; DOI: 10.53098/MROW.2720-376X)

W skład serii wchodzą pozycje:

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap IV

Monika Stanny, Andrzej Rosner, Łukasz Komorowski

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap IV. Dekada przemian społeczno-gospodarczych Warszawa 2023, 286 s. Wydawca: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN ISBN: 978-83-967511-3-3 (Fundacja EFRWP) ISBN: 978-83-89900-64-7 (IRWiR PAN) DOI: 10.53098/MROW.2720-376X

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III

Monika Stanny, Andrzej Rosner, Łukasz Komorowski

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III Struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika Warszawa 2018, 297 s. Wydawca: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN ISBN: 978-83-948933-4-7 (Fundacja EFRWP) ISBN: 978-83-65390-06-6 (Wydawnictwo Naukowe Scholar) DOI: 10.7366/90066MROWIII

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II

Andrzej Rosner, Monika Stanny

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich Warszawa 2016, 298 s. Wydawca: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej oraz Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN ISBN 978-83-89900-57-9 DOI: 10.53098/9788389900579

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I

Andrzej Rosner, Monika Stanny

Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku Warszawa 2014, 266 s. Wydawca: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej oraz Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN ISBN 978-83-938806-1-4 DOI: 10.53098/9788393880614

DO POBRANIA (pliki pdf):

Monitoring. Etap IV (2023) - NOWOŚĆ

Monitoring. Etap IV - synteza

Monitoring. Etap IV - pełna wersja raportu

Monitoring. Etap III (2018)

Monitoring. Etap III - synteza

Monitoring. Etap III - pełna wersja raportu

Monitoring. Etap II (2016)

Monitoring. Etap II - synteza

Monitoring. Etap II - pełna wersja raportu

Monitoring. Etap I (2014)

Monitoring. Etap I - synteza

Monitoring. Etap I - pełna wersja raportu

Skrót wyników I etapu w wersji EN

Metodologia projektu w języku angielskim jest przedstawiona w publikacji Socio-economic development of rural areas in Poland (2017) (plik PDF)

Projekt dotyczy najważniejszych ekonomicznych i pozaekonomicznych aspektów rozwoju wsi, w tym takich zagadnień jak dezagraryzacja lokalnej gospodarki, charakterystyka sektora rolniczego i pozarolniczego, dostępność przestrzenna gmin, lokalne finanse publiczne, rynek pracy, zmiany demograficzne, edukacja, aktywność społeczna, zamożność społeczności lokalnej oraz warunki bytowe mieszkańców. Wykorzystywane są dane uzyskiwane z kilkudziesięciu instytucji publicznych w tym m.in. GUS, KRUS, 8 OKE, UKE, ARiMR, ministerstw, urzędów marszałkowskich oraz dane pierwotne pochodzące z badań ankietowych, których respondentami są wszystkie urzędy gmin wiejskich i miejsko-wiejskich.

Jest to narzędzie diagnostyczne, umożliwiające skuteczne prowadzenie polityki trwałego rozwoju obszarów wiejskich, poprzez dostarczanie rzetelnych informacji o skutkach wcześniejszych działań i sprawdzonych przesłanek dla bieżących decyzji.

Specyfika Monitoringu rozwoju obszarów wiejskich (MROW) wynika z czterech najważniejszych założeń metodologicznych, na podstawie których są prowadzone badania:

(1) Są one realizowane we wszystkich gminach wiejskich i miejsko-wiejskich (tj. ponad 2170 gmin).

(2) Przyjęto, że będą one wieloletnim programem badawczym, powtarzanym cyklicznie.

(3) Metodyka badań wyróżnia 11 elementów składowych, które decydują o rozwoju obszarów wiejskich. Składowe te mają przypisaną różną wagę.

(4) Wieloczynnikowa analiza zebranych danych, z wielu instytucji i źródeł, umożliwia (jak się oczekuje) uzyskanie odpowiedzi na pytanie: od czego zależy rozwój gmin?

Ogólna struktura projektu Monitoring rozwoju obszarów wiejskich powoduje, że wynik pierwszego jego etapu dostarcza informacji o przestrzennym zróżnicowaniu poziomu rozwoju oraz o przestrzennym zróżnicowaniu wyróżnionych składowych rozwoju. Mają one charakter statyczny, są precyzyjną (bo ostrą i dokładnie wykadrowaną) fotografią pewnego fragmentu rzeczywistości. Na podstawie tych informacji można także wyróżnić grupy jednostek przestrzennych o zbliżonej charakterystyce (patrz rysunek 1), ujawnić na czym polega podobieństwo między nimi i na czym różnice między tak utworzonymi zbiorami jednostek. Jednak dopiero drugi i trzeci etap badań, a więc MROW 2016 i MROW 2018, pozwoliły język statycznej analizy rozkładów zastąpić językiem opisu dynamiki rzeczywistości, pokazującym procesy i zmiany.

Drugi etap projektu poświęcony więc był także po części rozwiązaniu problemów metodologicznych, a zwłaszcza weryfikacji sposobu mierzenia kilku cech syntetycznie ukazujących charakter jednostek badanych (gmin), powtarzania tego pomiaru co pewien określony interwał czasu i wypracowaniu metody określania tempa ujawnianych zmian i ich struktury. Po części również obserwacji zmian w analizowanym wycinku rzeczywistości społeczno-gospodarczej, jakie udało się ustalić w okresie pomiędzy I a II etapem MROW. Obserwacji zmian, a nie trendów rozwoju, gdyż materiał faktograficzny dotyczy zbyt krótkiego okresu.

W trzecim etapie po raz kolejny powtórzono analizę poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i jego struktury oraz rozszerzono o nowy element badania dynamiki tej struktury. Poza identyfikacją czynników powodujących zmiany poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich, podjęto próbę zbadania trwałości i zmienności struktury rozwoju, sprawdzając kierunek przepływów kolejnych typów gmin. Zmodyfikowano także narzędzia służące obserwacji przestrzennego zróżnicowania dynamiki zmian składowych rozwoju.

W czwartym etapie podjęto próbę odpowiedzi na pytania: Jaki jest poziom i struktura rozwoju społeczno-gospodarczego? Jaki jest kierunek i dynamika przemian w okresie drugiej dekady XXI w.? Jaka jest trwałość i zmienność lokalnych czynników (->barier) rozwoju społeczno-gospodarczego na wsi, co im sprzyja? Poza powtórzeniem schematu procedury badawczej dla roku 2019 (bowiem jest to ostatni rok bez szoku gospodarczego) i określenia wewnętrznego zróżnicowania obszarów wiejskich z punktu widzenia czynników rozwoju, zidentyfikowany został kierunek ewolucji typów obszarów wiejskich o różnych uwarunkowaniach rozwojowych. Po 10 latach badania widać, że składowe społeczne podlegają bardzo dynamicznym przemianom, z kolei składowe gospodarcze charakteryzuje pewnego rodzaju inercja.

Przyjęta metodologia pozwoliła także na ponowne wyodrębnienie 7 typów gmin, które w ramach danego typu wykazują się podobną strukturą rozwoju (rys. 1.). Główne wyznaczniki charakteru poszczególnych typów, jak się okazało, odnoszą się zasadniczo do stopnia dezagraryzacji gospodarki lokalnej (który oznacza zawansowanie procesu odchodzenia od modelu względnie monofunkcyjnej gospodarki). Powtórzenie procedury wyłaniającej podobne strukturalnie gminy (typy), umożliwiło zbadanie trwałości i zmienności struktury rozwoju, sprawdzając kierunek przepływów kolejnych typów gmin w okresie pięcioletnim, dzielącym oba etapy . Jak wynika z tak przeprowadzonego porównania, rozszerza się zasięg gmin podmiejskich (tzw. suburbanizacja). Dalszy ich rozwój będzie wymuszał coraz ściślejszą współpracę międzygminną, kompleksowe zarządzanie metropolitalne.

Rysunek 1. Typologia strukturalna obszarów wiejskich

Źródło: opracowanie własne zespołu realizującego MROW.

Zidentyfikowany też został inny kierunek zmian w zachodniej części kraju niż w części wschodniej. W okresie 2010-2015 następował wzrost wielofunkcyjności struktury gospodarczej na zachodzie Polski, zaś na wschodzie kraju zauważyć można było dwie tendencje zmian: 1/ w kierunku wielodochodowości gospodarstw domowych (tendencja występująca w części południowo-wschodniej) lub 2/ wzmacniania roli rolnictwa jako biznesu w lokalnej strukturze gospodarczej (tendencja obserwowana w części północno-wschodniej). W okresie 2015-2019 choć nadal ubywa gmin z dominacją rolnictwa rodzinnego, co potwierdza powolny proces dezagraryzacji, to w pozostałych typach gmin odwrócił się kierunek przemian. Zmniejsza się udział gmin o wielofunkcyjnej strukturze gospodarczej na rzecz gmin, w których zależność o funkcji rolniczej (głównie rolnictwa rozdrobnionego) jest większa, a ludność poszukuje źródeł utrzymania z pracy w mieście. Sądzimy, że zmiany te mogą być także związane ze wzrostem roli niezarobkowych źródeł dochodu, a także z tzw. szarą strefą.

Ważniejsze publikacje autorskie w projekcie:

• Stanny, M., Komorowski, Ł., Rosner, A. 2021. The Socio-Economic Heterogeneity of Rural Areas: Towards a Rural Typology of Poland. Energies 14, no. 16: 5030. (https://doi.org/10.3390/en14165030).
  

• MROW 2018, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III. Synteza, EFRWP, IRWiR PAN, Warszawa. ISBN 978-83-948933-5-4. (https://doi.org/10.7366/93354MROWIIIS).

• Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł., 2018, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III. Struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika, Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, ss. 300. ISBN 978-83-948933-4-7; 978-83-65390-06-6. (https://doi.org/10.7366/90066MROWIII).
• Rosner A., Stanny M., 2017, Socio-economic development of rural areas in Poland, The European Fund for the Development of Polish Villages Foundation (EFRWP), Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences (IRWIR PAN), Warsaw, ss. 166. ISBN: 978-83-941050-6-8. (10.53098/9788394105068).

• MROW 2016, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Synteza, EFRWP, IRWiR PAN, Warszawa.

• Rosner A., Stanny M., 2016, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWIR PAN, Warszawa, ss. 299. ISBN 978-83-89900-57-9

• MROW 2014, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Synteza, EFRWP, IRWiR PAN, Warszawa. ISBN 978-83-938806-0-7.

• Rosner A., Stanny M., 2014, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku, Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWIR PAN, Warszawa, ss. 265. ISBN 978-83-938806-1-4
• Monika Stanny, Andrzej Rosner, Edyta Kozdroń, 2016, Changes in the Spatial Distribution of the Level and Dynamics of Socio-Economic Development of Rural Areas in Poland [Zmiany rozkładu przestrzennego poziomu i dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce], Kwartalnik Nr 4 (173), s. 29-47. ISSN 0137-1637. (https://doi.org/10.53098/wir042016/02).
• Stanny M., Rosner A., 2015, Obszary wiejskie strukturalnie zróżnicowane - kierunki przemian, [w:] E. K. Chyłek, M. Pietras (red.), III Kongres Nauk Rolniczych „Nauka - Praktyce". Badania naukowe w procesie kształtowania polskiej wizji Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wydawnictwo Pascal sp. z o.o., Warszawa, s. 185-192.

Dane MROW w wybranych opracowaniach:

• Bilewicz A., Bukraba-Rylska I., 2021. Deagrarianization in the making: The decline of family farming in central Poland, its roots and social consequences.Journal of Rural Studies,88, 368-376. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2021.08.002
• Czarnecki A., Dacko A., Dacko M., 2023. Changes in mobility patterns and the switching roles of second homes as a result of the first wave of COVID-19.Journal of Sustainable Tourism,31(1), 149-167. https://doi.org/10.1080/09669582.2021.2006201
• Ewaluacja ex-post "Wpływ polityki spójności na rozwój obszarów wiejskich", 2019, IRWiR PAN, Wolański sp. z o.o., Warszawa. ISBN 978-83-7610-702-8.
• Halamska M., Hoffmann R., Stanny M., 2017, Studia nad strukturą wiejskiej Polski. Tom 2. Przestrzenne zróżnicowanie struktury społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, IRWIR PAN, Warszawa.ISBN978-83-7383-859-8.
• Halamska M., Stanny M., 2021. Temporal and spatial diversification of rural social structure: The case of Poland.Sociologia Ruralis,61(3), 578-601. https://doi.org/10.1111/soru.12341
• Jasiński J., Żabiński M., 2021. Quality Management and Sustainable Development in Local Communes - Evidence from Poland.Public Organization Review. (https://doi.org/10.1007/s11115-021-00533-5).
• Kiryluk-Dryjska E., Beba P., Poczta W., 2020. Local determinants of the Common Agricultural Policy rural development funds' distribution in Poland and their spatial implications.Journal of Rural Studies,74, 201-209. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.01.018
• Komorowski Ł., Stanny M., 2017. Publiczny transport zbiorowy na obszarach wiejskich - wnioski z badań,Annals PAAAE, Zeszyt 3 (tom XIX), s. 129-136. (https://doi.org/10.5604/01.3001.0010.3235).
• Komorowski Ł., Mróz A. Stanny M., 2021. The Spatial Pattern of the Absorption of Cohesion Policy Funds in Polish Rural Areas.Land,10, 26. (https://doi.org/10.3390/land10010026).
• Komorowski Ł., Stanny M., 2020. Smart Villages: Where Can They Happen?Land,9, 151. (https://doi.org/10.3390/land9050151).
• Matysiak I., 2019.Młodzi i wykształceni w procesie przemian polskiej wsi. Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z oo.
• Obszary wiejskie w województwie podkarpackim na podstawie badania Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III, 2018, IRWiR PAN, Podkarpackie ROT, Rzeszów-Warszawa (autorzy raportu: M. Stanny, A. Rosner, Ł. Komorowski).
• OECD Rural Policy Reviews: Poland 2018/OECD Przegląd polityk rozwoju obszarów wiejskich POLSKA 2018, Organisation for Economic Co-operation and Development, Paris. (https://doi.org/10.1787/9789264289925-en).TREŚĆ ZAŚWIADCZENIA OECD (SUPPORT LETTER)
• Rosner A., Stanny M., 2018, Rozważania o pojęciu i procesie dezagraryzacji polskiej wsi,Wieś i Rolnictwo2 (179), s. 281-292. (https://doi.org/10.53098/wir022018/14).
• Rosner A., Stanny M., Komorowski Ł., 2018, Zróżnicowanie przestrzenne poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich Wielkopolski oraz ich pozycja na tle obszarów wiejskich kraju, Wielkopolskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne, Poznań, ss. 129. ISBN 978-83-64765-20-9.
• Rosner A., Wesołowska M., 2020. Deagrarianisation of the economic structure and the evolution of rural settlement patterns in Poland.Land,9(12), 523. https://doi.org/10.3390/land9120523
• Sadowski A., Wojcieszak M., Beba P., 2021. Territorial differences in agricultural investments co-financed by the European Union in Poland.Land Use Policy, 100. (https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104934).
• Stanny M., Strzelczyk W., 2018, Kondycja finansowa jednostek samorządu lokalnego a rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich w Polsce. Ujęcie przestrzenne, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. ISBN 978-83-65390-04-2.
• Stanny M., Zarębski P., Czarnecki A., Skokowski J., Didkowska J., Wojciechowska U., Jura P., 2016, Interpretacja przestrzenno-czasowych wzorców umieralności na raka szyjki macicy i raka piersi w Polsce,Nowotwory. Journal of Oncology, 66, s. 88.
• Zwęglińska-Gałecka D., 2019. Gentryfikacja wsi i jej zasięg.Wieś i Rolnictwo,183(2), 57-87.

Zapraszamy do zapoznania się z raportami, które są dostępne również na stronie EFRWP.