Zróżnicowanie przestrzenne poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a zróżnicowanie dynamiki przemian

Kierownik projektu: Prof. dr hab. Andrzej Rosner
Czas realizacji: 16.11.2005-15.11.2007
Nr: 1 H02C 069 29
Instytucja zamawiająca i finansująca: Ministerstwo Nauki i Informatyzacji

Syntetyczny opis uzyskanych wyników:
Przedmiotem projektu badawczego było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czy przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce wzrasta, czy też ulega spłaszczeniu. Zakładano, że wpływ na występującą, dominującą w tym względzie, tendencję wywiera szereg czynników takich jak polityka państwa, polityka samorządów terytorialnych, kwestie związane z rentą położenia lub rentą opóźnienia itp. a rzeczywiste tendencje są wypadkową działania wszystkich tych czynników. Oznaczało to, wobec ogromnych trudności z wyliczeniem a następnie zmierzeniem i oszacowaniem wzajemnych wag wszystkich tych czynników, że na postawione pytanie odpowiedzi szukać należy poprzez analizę statystyczną danych empirycznych.
Przyjęte podejście wymagało wypracowania operacyjnej definicji pojęcia "poziom rozwoju społeczno gospodarczego". Przyjęto, że znaczenie tego pojęcia składa się z komponentu gospodarczego i społecznego, w których skład wchodzą subkomponenty (cechy) charakteryzujące poszczególne jego aspekty. Każda z tych cech wymagała opracowania serii wskaźników empirycznych, określenia ich wzajemnych wag oraz metody tworzenia miar syntetycznych na podstawie miar prostszych. Dla większej obiektywizacji procesu badawczego zastosowano dwie różne techniki statystyczne, których wyniki okazały się zbieżne. W zbliżony sposób określono miarę dynamiki przemian dokonujących się w poszczególnych badanych jednostkach. Badaniami objęto gminy wiejskie i obszary wiejskie gmin miejsko-wiejskich (2171 jednostek).
Najważniejsze rezultaty badań, to potwierdzenie, że między osiągniętym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a dynamiką rozwoju występuje silny związek korelacyjny (+0,6) , a więc skala zróżnicowania obszarów wiejskich pod omawianym względem powiększa się. Analiza przestrzennych rozkładów opracowanych miar pokazuje, że na uwarunkowany historycznie podział na zachodnią (lepiej rozwiniętą) i wschodnią część kraju nakłada się obecnie inny porządek zróżnicowania związany z położeniem wobec rynków miejskich i ich dostępnością. Kształtuje się więc podział obszarów wiejskich na położone wokół ośrodków miejskich, charakteryzujące się położeniem pośrednim oraz takie, które wykazują silne cechy obszarów peryferyjnych.
Wyniki prowadzonej analizy pokazują, że polityka spójności prowadzona na szczeblu centralnym, której przedmiotem jest zbiorowość regionów, może prowadzić (i jak wynika z badań prowadzi) do wzrostu nierówności wewnątrz regionalnych. Kształtujący się nowy porządek zróżnicowania przestrzennego wymaga odmiennego, niż dotychczasowy, sposobu zdefiniowania polityki spójności uwzględniającego typologiczny charakter tego zróżnicowania. W konsekwencji oznacza to potrzebę stosowania instrumentów polityki adresowanych do jednorodnych typologicznie obszarów wiejskich, a nie regionów określonych administracyjnie.

W ramach grantu została wydana publikacja pod redakcją Andrzeja Rosnera: Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a zróżnicowanie dynamiki przemian. Warszawa 2007