Projekt N N114 123035

Mieszkańcy wsi wobec nowego modelu rozwoju wiejskiego

Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN
Kierownik: prof. dr hab. Maria Halamska


Syntetyczny opis uzyskanych wyników, osiągnięcia naukowe i zastosowania praktyczne

Celem pracy było ukazanie postaw mieszkańców wsi wobec nowego europejskiego modelu rozwoju wiejskiego, wdrażanego w Polsce. Model traktowano jako mapę, składająca się z uporządkowanego zbioru pożądanych cech, wskazujących kierunek zmian oraz relacji, w jakich cechy te pozostają. Ten główny cel pracy został podzielony cele szczegółowe. Pierwszym była rekonstrukcje modelu, jako zbioru zasad i idei, funkcjonujących w dyskursie naukowców, polityków i praktyków. Zostały one przedstawione w postaci pożądanych cech przyszłej wiejskiej wielofunkcyjnej gospodarki, zróżnicowanej społeczności wiejskiej oraz środowiska naturalnego. Scharakteryzowano także nową zalecaną metodę rozwoju oraz system wartości, na których model opiera się. Model ten nazwano modelem ideologicznym, który wyznacza kierunki polityki wiejskiej (rozwoju wiejskiego) Unii Europejskiej. Te idee sa przekazywane i „pobierane” przez poszczególne kraje, które potem poprzez różne swoje szczeble organizacyjne docierają do poszczególnych, lokalnych interesariuszy. Mechanizm tego przekazu/przejęcia opisano przy pomocy koncepcji transferu polityki. To proces, dzięki któremu metody i praktyki stosowane w jednym systemie politycznym są wprowadzane do innego systemu.
Model ideologiczny zoperacjonalizowany w tzw. II filarze polityki rolnej – EFRROW. Celem tej części pracy było ukazanie deformacji, jakim uległ model ideologiczny w trakcie przekształcania go w program działań (EFRROW) a potem w trakcie przyjęcia go w Polsce w postaci PROW 2007-2013) oraz działań PROW, wdrażanych na poziomie regionalnym. Z kolei podstawowe cechy nowego modelu rozwoju wiejskiego poddano oglądowi mieszkańców wsi, a ich wybory złożyły się na pożądany typ idealny rozwoju wiejskiego. Wskazano na rozbieżności: (1) między modelem ideologicznym a jego operacjonalizacją (EFRROW) w której faworyzowane jest rolnictwo; (2) między EFRROW a polskim PROW 2007-2013, gdzie na działania związane z gospodarką przeznaczono prawie 57%, koncentrujące się na społecznościach wiejskich i ich mieszkańcach pochłaniają 27%, dotyczące środowiska tylko 12%. Ponadto tylko część działań można traktować jako rozwojowe, część z nich natomiast konserwuje obecną strukturę wsi i jest tylko socjalnymi transferami, nie służącymi zmianie.
Z kolei badania empiryczne wykazały, że mieszkańcy wsi (badanego obszaru) nie są gotowi na głębokie zmiany, wymagające odrzucenia utartych schematów zachowań. Szczególną rozbieżność między modelem a typem idealnym, zrekonstruowanym na podstawie wypowiedzi mieszkańców, rysują się obszarze działań oraz dotyczą sposobu wprowadzania zmian. Widoczny jest lęk przed decentralizacją, przenoszeniem odpowiedzialności za rozwój na poziom lokalny, niechęć do współpracy na zasadach obywatelskich, ograniczone zaufanie. W typie idealnym mieszkańców, odwrotnie niż w niż w modelu ideologicznym, akcent położony jest na indywidualizm połączony z brakiem samodzielności i oczekiwaniem na wsparcie z zewnątrz.
Badania pozwoliły ukazać nie tylko istniejące różnice, ale i ich skalę. Nowy model rozwoju wiejskiego jest modelem wymagającym większego zaangażowania, aktywności, samodzielności, ale i współpracy i zaufania mieszkańców wsi do siebie. Zmiana polega na przedefiniowaniu roli rolnictwa w wiejskiej przestrzeni. Natomiast mieszkańcy badanych wsi nie są na takie zmiany gotowi. Opowiadają się za zmianami bardziej powierzchownymi od tych zawartych w modelu. Ta gotowość jest przy tym zróżnicowana wg cech społecznych. Niewielki jest wpływ wieku i wykształcenia. Duży statusu społeczno-zawodowego a najmniej gotowi do zmiany są rolnicy.
Praca jest bardzo szczegółową analizą z jednej strony – wdrażania innowacyjnego modelu rozwoju, z drugiej – stosunku, w części potwierdzonego zachowaniami, adresatów programu rozwoju. Zastosowanie koncepcji transferu modelu i pokazania go jako procesu wieloetapowego pozwoliła na ukazanie deformacji, jakie na każdym tym szczeblu powstają. Analiza postaw mieszkańców wskazuje w jakim stopniu proponowany już zdeformowany model zostanie przyjęty i jeszcze bardziej zdeformowany. Praca powinna być obowiązkowa lektura dla wszystkich zajmujących się rozwojem wiejskim, od szczebla centralnego po lokalny.