PROBLEMATYKA BADAWCZA

Zjawisko dwuzawodowości w rolnictwie, proste formy kooperacji w rolnictwie, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, pozarolnicza przedsiębiorczość na obszarach wiejskich, aktywizacja społeczno-gospodarcza obszarów wiejskich, rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich na obszarach cennych przyrodniczo.

BIOGRAM PROFESORA MARKA KŁODZIŃSKIEGO

Dyrektor Instytutu w latach 1997-2008

Marek Kłodziński urodził się 11 maja 1938 r. w Warszawie. Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego im. T. Rejtana studiował na Wydziale Rolniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW), który ukończył w 1962 r. Po odpracowaniu pobieranego na studiach stypendium z Warszawskiego Przedsiębiorstwa Obrotu Materiałami Włókienniczymi i Skórzanymi został w 1964 r. przyjęty na studia doktoranckie w Komitecie Badań Rejonów Uprzemysławianych Polskiej Akademii Nauk, które wiązały się z etatową pracą w Pracowni Badań Rejonów Uprzemysławianych. Wpływ na tę decyzję miał niewątpliwie fakt, że najbliższy przyjaciel ze studiów, Marek Ignar (późniejszy wicedyrektor Instytutu) był zatrudniony w tejże Pracowni. W 1966 r. Marek Kłodziński wyjechał na roczną praktykę rolniczą do Anglii. Stopień naukowy doktora nauk rolniczych uzyskał w 1971 r. na Wydziale Ekonomiczno-Rolniczym SGGW, przedstawiając rozprawę Zmiany w produkcji rolniczej zachodzące w latach 1961-1966 w uprzemysłowionym rejonie płockim. Stopień naukowy doktora habilitowanego w zakresie ekonomiki rolnictwa nadała mu w 1974 r. Rada Wydziału Ekonomiczno-Rolniczego SGGW w oparciu o przedłożoną książkę Gospodarstwa chłopsko-robotnicze. Tytuł profesora nadzwyczajnego ekonomii uzyskał w 1992 r., zaś tytuł profesora zwyczajnego w 1997 r. W 2013 r. Senat SGGW uhonorował go zaszczytnym tytułem doktora honoris causa.

Dorobek naukowy Profesora liczy 468 opublikowanych pozycji. Wśród nich jest 13 książek napisanych samodzielnie, 25 książek pod redakcją naukową (w tym cztery w językach obcych). M. Kłodziński wygłosił 78 referatów na konferencjach naukowych oraz był przewodniczącym komitetów organizacyjnych 29 konferencji. Napisał 95 recenzji książek i artykułów. Recenzował 23 rozprawy doktorskie, 5 prac habilitacyjnych, a w przypadku 11 osób oceniał ich dorobek naukowy na tytuł profesora.

W 1980 r. został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, w 1988 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2001 r. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Jako pierwsza osoba w Polskiej Akademii Nauk otrzymał w 2009 r. nowo ustanowiony Medal Polskiej Akademii Nauk za szczególne zasługi dla rozwoju polskiej i światowej nauki. Wydział V Nauk Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych PAN w 2008 r. wyróżnił Profesora statuetką „Laur Wydziału V PAN" za wybitny wkład w rozwój nauk ekonomiczno-rolniczych.

Zainteresowania badawcze Marka Kłodzińskiego były wielokierunkowe, a problematyka badań ewoluowała. Na początku swojej naukowej kariery interesowały go dwie ściśle ze sobą związane kwestie. Pierwsza - to sytuacja ekonomiczna drobnych gospodarstw, druga (dominująca) - to gospodarstwa chłopsko-robotnicze. Pierwsza problematyka zaowocowała badaniami nad prostymi formami kooperacji w rolnictwie [publikacje: Kooperacja pozioma w rolnictwie krajów kapitalistycznych (1976) oraz Proste formy kooperacji w rolnictwie polskim(1976)]; druga - czterema książkami (Gospodarstwa chłopsko-robotnicze (1974), Dwuzawodowość w rolnictwie polskim (1978), Gospodarstwa o mieszanych źródłach dochodów (1982), Polska na tle ogólnoświatowych tendencji rozwoju dwuzawodowości (1986)], co uczyniło Profesora „niekwestionowanym, wiodącym specjalistą w tym zakresie", jak stwierdził recenzent jego naukowego dorobku, prof. Tadeusz Hunek.

Późniejsze zainteresowania badawcze prof. Kłodzińskiego plasują się w szerokim polu badań nad rozwojem społeczno-gospodarczym obszarów wiejskich. Jest w Polsce współtwórcą koncepcji tzw. wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, której integralną częścią jest rozwój przedsiębiorczości wiejskiej. Inspiracją badań nad tą problematyką były liczne zagraniczne stypendia i pobyty badawcze w Anglii (14) i w Finlandii (7), gdzie oprócz zwyczajowych kontaktów z placówkami naukowymi odwiedzał i zapoznawał się z pracą organizacji zajmujących się od strony praktycznej procesem aktywizacji społeczno-gospodarczej wsi. Tę problematykę badań przeniósł na grunt polski: kierował dwoma dużymi projektami finansowanymi przez KBN oraz pięcioma mniejszymi finansowanymi przez zagraniczne fundacje. Wiedzę o tzw. wielofunkcyjnym rozwoju i jego wdrożeniach w praktyce Marek Kłodziński popularyzował w Polsce. Na temat wielofunkcyjnego rozwoju napisał trzy książki indywidualne: Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (1996), Aktywizacja gospodarcza obszarów wiejskich (1999), Aktywizacja gospodarcza gmin wiejskich i małych miast (2006) i był redaktorem dziewięciu monografii zbiorowych, w których także mieściła się problematyka strategicznego planowania rozwoju gmin wiejskich.           W ramach tego nurtu warto wyodrębnić zapoczątkowany w 1992 r. cykl badań nad aktywizacją gospodarczą terenów przygranicznych. Rezultatem projektów finansowanych przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej i Fundację im. Friedricha Eberta są trzy książki zbiorowe w języku polskim i dwie w języku niemieckim pod jego redakcją - owoc trzech polsko-niemieckich konferencji na terenie Polski i Niemiec. Ten katalog zagadnień uzupełnia kwestią odnowy wsi i czynnie uczestniczy we wdrażaniu tej koncepcji na terenie województwa opolskiego.

Nowa problematyka pojawiła się w końcowych latach pierwszej dekady XXI w., kiedy M. Kłodziński realizuje projekt finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju „Społeczno-gospodarcze uwarunkowania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich objętych siecią Natura 2000 na terenie Zielonych Płuc Polski". W ramach projektu czternastoosobowy zespół badawczy opublikował 4 książki i 75 artykułów, zorganizowano 3 konferencje, wygłoszono 43 referaty. Opracowano też 3 ekspertyzy dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Były to pierwsze tego typu badania w Polsce, stąd też duża skala zainteresowania ich wynikami.

Dorobek M. Kłodzińskiego spina monografia Przybyszew. Stulecie przemian polskiej wsi (2019), zrealizowana w projekcie „Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi" dla uczczenia setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę. To powrót Profesora na teren, gdzie przeprowadzał badania w 1962 r. do swojej pracy magisterskiej. Analizując wówczas przemiany w tej wsi, szedł po tropach dr. Stanisława Rosłońca, który przeprowadził tam badania w latach trzydziestych XX w. Tym samym dołączył do ekskluzywnego grona autorów powtórnych monografii, wśród których jest także jego mentor, prof. Dyzma Gałaj.

Ważnym wątkiem naukowej działalności Marka Kłodzińskiego była współpraca z zagranicznymi ośrodkami badawczymi, a swe liczne zagraniczne kontakty przekuwał na współpracę IRWiR PAN z kilkoma liczącymi się, europejskimi ośrodkami naukowymi. Z jego inicjatywy odwiedziło Instytutgrono znakomitych uczonych europejskich, jak: Erki Asp z Uniwersytetu w Turku, Tapani Köppä z Uniwersitetu w Helsinkach, Wiliam. B. Morgan z King's College of London, Andrew Errington z Uniwersytetu z Plymouth, Keith Howe z Uniwersytetu w Exeter czy Ivan Benet z Uniwersytetu w Szeged na Węgrzech. Była to owocna i wielostronna współpraca, co ilustrują poniższe przykłady.

Częstymi gośćmi w Instytucie byli Finowie - prof. Tapani Köppä i prof. Erki Asp. Interesowali się między innymi prostymi formami kooperacji w rolnictwie, którymi zajmował się M. Kłodziński. Jego opracowania na ten temat zostało opublikowane przez Departament Spółdzielczości na Uniwersytecie w Helsinkach. Nawiązane kontakty są żywe do dnia dzisiejszego i kontynuowane przez młodszych pracowników IRWiR PAN. Ważna dla Profesora i Instytutu była współpraca z Brytyjczykami. Kontakty z Wolfson College University of Oxford przyniosły publikacje dwóch artykułów M. Kłodzińskiego w „Oxford Agrarian Studies" w 1983 i 1987 r. Liczne wizyty Wiliama B. Morgana z King's College of London przyniosły kilka wspólnych seminariów i publikacji, w tym artykuł Process of Agricultural Change in Eastern Europe w książce Agriculture Change Environment and Economy. Współpraca z Andrew Erringtonem w zakresie badań nad rozwojem obszarów wiejskich została opisana, jako godna uwagi i naśladowania, w czasopiśmie „The British Academy Review" (January - Jule 2011), w tomie poświęconym badaniom prowadzonych przez The National Academy for the Humanities and Social Sciences. Dzięki tej współpracy IRWiR PAN został współwykonawcą swego pierwszego (unijnego) Ramowego Projektu, koordynowanego przez prof. Erringtona. Dotyczył on roli małych miast w rozwoju obszarów wiejskich; w tym projekcie Kłodziński pełnił funkcję koordynatora naukowego polskiej części badań. Dzięki kontaktom z Keithem Howem z Uniwersytetu w Exeter na krótkie stypendia Akademii Brytyjskiej (The British Academy) wyjechało siedmiu młodych pracowników IRWiR PAN, a prof. Howe współpracował przy redakcji numerów anglojęzycznych kwartalnika „Wieś i Rolnictwo", opublikował w nim kilka artykułów, a obecnie jest członkiem Rady Programowej kwartalnika.

Dwadzieścia lat współpracy z prof. Ivanem Benetem zwieńczyła trójstronna, polsko-węgiersko-fińska konferencja w Budapeszcie, poświęcona aktywizacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich. Dzięki niej Profesor stal się gwiazdą węgierskiej telewizji, nagrywając dla niej kilka odcinków poświęconych polskim doświadczeniom w procesie aktywizacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich

„Prof. M. Kłodziński, świetny naukowiec, organizator i menadżer nauki zarazem; uczynił wiele dla stabilizacji finansowej Instytutu, podniesienia jego prestiżu i rangi naukowej... jest «darem losu» dla Instytutu w obecnych niezwykle ciężkich, zwłaszcza finansowo, latach dla nauki polskiej" - napisał Jerzy Wilkin z okazji trzydziestolecia Instytutu w kwartalniku „Wieś i Rolnictwo" (4/2001). Z tych jego organizacyjnych i menedżerskich talentów korzystał nie tylko IRWiR PAN, w którym zorganizował Zakład Realizacji Badań i kierował nim w latach 1975-1986. Ta opinia zyskała dodatkowe uzasadnienie w ciągu następnych dwudziestu lat, gdyż na nie przypada większość dyrektorskiej kadencji prof. Kłodzińskiego, który funkcje dyrektora IRWiR PAN pełnił w latach 1997-2008.

Nie sięgnął po nią bez przygotowania, gdyż już miał za sobą organizację i kierowanie innowacyjną strukturą: Centrum Naukowo-Wdrożeniowym. Inicjatorem jej powołania był Rektor SGGW. Zaproponował Profesorowi zorganizowanie nowej placówki na uczelni, która, wykorzystując potencjał naukowy pracowników SGGW, wdrażałaby i upowszechniała nowoczesne rozwiązania produkcyjne i organizacyjne w szeroko rozumianej gospodarce żywnościowej. Nowa jednostka SGGW „Centrum Naukowo-Wdrożeniowe", wzorowana na podobnych placówkach w Finlandii, stała się placówką samofinansującą się. Odpowiadała zapotrzebowaniu, jakie przed nauką postawiła gospodarka wolnorynkowa. Doświadczenia, wyniesione z kierowania Centrum, a przede wszystkim nawiązane kontakty z licznymi organizacjami i instytucjami gospodarczymi, okazały się bardzo przydatne w momencie, gdy M. Kłodziński został dyrektorem Instytutu. Bez tych doświadczeń i kontaktów trudno byłoby poradzić sobie z problemami (szczególnie natury finansowej), z jakimi borykał się Instytut.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych IRWiR PAN znajdował się w krytycznej sytuacji kadrowej i finansowej. Do ubiegania się o stanowisko dyrektora Marka Kłodzińskiego namówili przyjaciele z Instytutu, którzy obserwowali działalność Centrum. Podjął to trudne i ryzykowne wyzwanie, gdyż w tym czasie kierował nie tylko Centrum, lecz również katedrą Rozwoju Obszarów Wiejskich na Uniwersytecie Szczecińskim. Szalę przeważyły względy emocjonalne: przywiązanie do Instytutu. Rozpoczęła się realizacja programu naprawczego, opracowanego wspólnie z wicedyrektorem ds. naukowych, prof. Andrzejem Rosnerem. Ruszyły zakrojone na szeroką skalę badania nad rozwojem obszarów wiejskich na pograniczu zachodnim i wschodnim Polski. Już po roku IRWiR PAN otrzymał w 1998 r. kategorię A, a w 2006 r. na 110 placówek naukowych z całego kraju (z zakresu prawa, ekonomii i nauk społecznych) zajął 2 miejsce w rankingu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Za sukcesami Instytutu szło uznanie w środowisku nie tylko naukowym. Profesor był członkiem Rady Wsi i Rolnictwa przy Prezydencie RP Lechu Wałęsie, w której przewodniczył Komisji Wielofunkcyjnego Rozwoju Obszarów Wiejskich. Został powołany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do Krajowego Komitetu Sterującego Programem SAPARD. Był także, z ramienia Ministra Rolnictwa, członkiem Rady Programowej AGRO-INFO Funduszu Współpracy i wiceprzewodniczącym Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich oraz członkiem Rady Programowania Rozwoju przy Ministrze Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Został też członkiem zespołu niezależnych ekspertów, uczestniczących w opracowaniu „Paktu dla Wsi i Rolnictwa".

Profesor Marek Kłodziński jest najstarszym pracownikiem IRWiR PAN. Jest nadal aktywnym członkiem społeczności Instytutu, która darzy go zaufaniem: jest pochodzącym z wyboru przedstawicielem pracowników w negocjacjach z Dyrekcją, pomaga przy rozwiązywaniu trudnych spraw pracowniczych. Profesor bierze czynny udział w projektach statutowych (na przykład „Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju wsi w Polsce") oraz w inicjatywach popularnonaukowych (np. w jury różnych konkursów), czego dowody spotykamy w publikacjach na stronach tytułowych i redakcyjnych.

WYKSZTAŁCENIE

Magister z zakresu organizacji gospodarstw rolnych Wydział Rolniczy SGGW, 1964

Doktor nauk ekonomiczno-rolnych Wydział Ekonomiczno-Rolniczy SGGW, 1971

Doktor hab. z zakresu nauk ekonomiczno-rolnych Wydział Ekonomiczno-Rolniczy SGGW, 1974

Profesor nauk ekonomicznych Wydział Ekonomiczno-Rolniczy SGGW, 1992

Profesor zwyczajny Polska Akademia Nauk, 1997

DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE

1975-1982 Kierownik Zakładu Realizacji Badań IRWiR PAN

1992-1997 Dyrektor Centrum Naukowo-Wdrożeniowego SGGW

1998-2008 Kierownik Katedry Rozwoju Obszarów Wiejskich i Gospodarki Żywnościowej Akademii Rolniczej w Szczecinie

1997-2008 Dyrektor Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

2008-2014 Kierownik Zakładu Ekonomii Wsi w IRWiR PAN

DOŚWIADCZENIA NAUKOWE ZDOBYTE ZA GRANICĄ

1965-1966 - roczna praktyka rolnicza w Anglii, w wyniku której wydana została książka o rolnictwie Wielkiej Brytanii (wydawnictwo PWRiL)

1975-1976 - roczny pobyt w USA (stypendysta prof. Sz. Pieniążka)

1980-2008 - piętnaście pobytów na uniwersytetach w Anglii: Oxford University, Reading University, Way College University of London, Plymouth University, Exeter University, Durham University

Między IRWiR PAN a uniwersytetami w Plymouth I Exeter - kierowanie współpracą, wymiana pracowników, organizacja wspólnych konferencji. Na Uniwersytecie w Oxford przyjęty na członka Wolfson College, a w Oxford Agrarian Studies ukazały 3 artykuły

2001-2006 - 3 pobyty stypendialne w Chinach w Instytucie Rozwoju Wsi Chińskiej Akademii Nauk Społecznych

1980-2005 - siedem krótkich dwutygodniowych pobytów na Uniwersytecie w Helsinkach, Mikkeli, Turku i Kuopio. Uniwersytet w Helsinkach opublikował pracę „Role of the Simple Forms of Cooperatin in the Polish Agiculture". Kierowanie współpracą IRWiR PAN z Institute for Rural Research and Training w Sainajoki and Department of Cooperative Studies Uniwersytet w Helsinkach oraz Wydziałem Socjologii na Uniwersytecie w Turku, 3 pobyty stypendialne na Węgrzech, 1 stypendium w Czechach, Bułgarii i Hiszpanii.

PROJEKTY BADAWCZErozwiń