pod redakcją naukową Marii Halamskiej

Wiejskie organizacje pozarządowe Warszawa 2008, 203 s., rys., mapy. Wydawca: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk ISBN 83-89900-27-0 (nakład wyczerpany)

OD REDAKTORKI
Wiejskie pozarządowe organizacje. Nazywane też organizacjami Trzeciego Sektora (albo trzeciego sektora), organizacjami non profit, NGO (non governamental organisation), a kiedyś po prostu organizacjami społecznymi. Te organizacje to fundament społeczeństwa obywatelskiego, które w Polsce się rodzi. To powstające społeczeństwo obywatelskie, pożądane podobnie jak klasa średnia, jest społeczeństwem ułomnym: ułomnym, ponieważ jest ciągle stosunkowo słabe, ale też dlatego, że w swym funkcjonowaniu ciągle boryka się ze stygmatami realnego socjalizmu.

Teksty zamieszczone w tej książce nie pretendują do syntetycznej oceny stanu i poziomu obywatelskości polskiej wsi, choć w każdym z nich zawarta jest pewna doza albo optymizmu, albo sceptycyzmu. Ich Autorzy, za pomocą własnych analiz i dociekań (gdyż za tą książką nie stoi projekt badawczy wsparty finansowaniem) pokazują pewne aspekty obywatelskości wsi.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy „Wiejskie organizacje pozarządowe. Wprowadzenie” (Maria Halamska), przybliża problematykę organizacji pozarządowych, przypomina podstawowe definicje i obszary analiz, dotychczas prowadzonych. Znajdujemy tu też podstawowe informacje o liczbie istniejących organizacji, ich przestrzennym zróżnicowaniu i jego przyczynach. Rozdział drugi, „Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich” (Jan Herbst), to centralny rozdział książki, ukazujący specyfikę wiejskich organizacji pozarządowych „twardego jądra”, tj. fundacji i stowarzyszeń. Oparty jest na badaniach Stowarzyszenia Klon/Jawor z 2006 roku. Jednoczesne porównanie organizacji wiejskich nowego typu z organizacjami działającymi w mieście oraz organizacjami tradycyjnymi (straż pożarna) ukazuje w pełni tę specyfikę. W rozdziale tym znajdujemy opis geograficznych zróżnicowań aktywności społecznej, charakterystykę „demografii” organizacji, ich obszarów i skali działania, zasobów ludzkich, finansowych i materialnych, charakterystykę ich partnerów oraz systemu wartości ich liderów. Następne teksty zamieszczone w tym tomie przenoszą nas na obrzeża wiejskiego trzeciego sektora. Trzeci rozdział wprowadza nas w obszar działań Kościoła katolickiego. Maria Rogaczewska w szkicu „Struktury kościelne na terenach wiejskich” kreśli obraz życia społecznego, toczącego się wokół instytucji parafii, których na terenach wiejskich jest ponad 7 tysięcy. Przy kościołach działają w nich organizacje religijne (związane z kultem) i katolickie, z których wiele podejmuje publiczną działalność społeczną. Szkic kończy charakterystyka typów "społecznej posługi parafii", oparta na własnych badaniach terenowych. Rozdział piąty: „Organizacje rolnicze - bilans niesentymentalny” Marii Halamskiej poświęcony jest społeczno-zawodowym organizacjom rolniczym, związkom zawodowym i grupom producentów rolnych. Posiłkując się bez mała detektywistycznym śledztwem. Autorka wykazuje, że większość z tych organizacji to centralne, często wirtualne fasady, za którymi kryją się jakieś mizerne struktury wiejskie. Większość tych organizacji skrzętnie ukrywa swój rzeczywisty stan organizacyjny, co w wątpliwość podaje ich przynależność do struktur obywatelskich, gdzie podstawową zasadą jest transparentność. Książkę kończą trzy szkice, analizujące funkcje organizacji pozarządowych w życiu społecznym wsi. Ruta Śpiewak w szkicu „Czy organizacje pozarządowe są wsi potrzebne?” pokazuje rolę wiejskich organizacji pozarządowych w dwóch konkretnych przedsięwzięciach: charakteryzuje organizacje pozarządowe uczestniczące w I i II Schemacie PP LEADER+ oraz współpracę samorządów terytorialnych z organizacjami pozarządowymi, co wynika z zasady pomocniczości i ma już swoje regulacje prawne. Urszula Budzich-Szukała kontynuuje ten wątek w szkicu „Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich (FAOW), czyli po co wsi organizacje pozarządowe”. Charakterystyka tej organizacji nowego typu, a także nowe formy nacisku rolniczych związków zawodowych zmuszają do refleksji nad tworzeniem się na wsi społeczeństwa informacyjnego. Książkę kończy tekst Marka Kłodzińskiego, charakteryzujący pomoc Fundacji Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi dla inicjatyw organizacji pozarządowych w latach 2005-2007.

SPIS TREŚCI

Od Redaktorki     9

1. Wiejskie organizacje pozarządowe. Wprowadzenie (Maria Halamska)         13
1.1. Organizacje pozarządowe: problemy definicyjne i socjologiczne konteksty analizy     13
1.2. O rozmiarach sektora pozarządowego w Polsce i jego przestrzennym zróżnicowaniu     23
1.3. Organizacje pozarządowe w życiu społecznym wsi: między przeszacowaniem a niedoszacowaniem     30

2. Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich (Jan Herbst)     33
Wstęp     33
2.1. Trzeci sektor polskiej wsi - podstawowe dane     36
2.2. Wiejskie organizacje pozarządowe: geografia aktywności społecznej     38
2.3. "Demografia" organizacji wiejskich     44
2.4. Obszary i skala działań organizacji     47
2.5. Zasoby organizacji     52
2.6. Partnerzy organizacji     60
2.7. Specyfika organizacji wiejskich - poza „twardymi" charakterystykami     66

3. Struktur kościelne na terenach wiejskich (Maria Rogaczewska)     77
3.1. Pejzaż polskich parafii     77
3.2. Wewnętrzne życie parafii     84
3.3. Parafia wiejska i miejsko-wiejska na podstawie oglądu etnograficznego     90
3.4. Podsumowanie     100

4. Organizacje rolników: bilans niesentymentalny (Maria Halamska)     103
4.1. Organizacje społeczno-zawodowe rolników     105
4.2. Rolnicze związki zawodowe     120
4.3. Grupy producentów rolnych     130
4.4. Kilka uwag końcowych     133

5. Czy organizacje pozarządowe są wsi potrzebne? (Ruta Śpiewak)     135
Wprowadzenie    135
5.1. Program LEADER jako animator działań organizacji pozarządowych     136
5.2. Charakterystyka organizacji pozarządowych w I schemacie programu LEADER     140
5.3. Organizacje pozarządowe w lokalnych grupach działania     142
5.4. Współpraca samorządów z trzecim sektorem     147
5.5. Współpraca samorządów z trzecim sektorem na przykładzie pięciu powiatów     151
Podsumowanie     155
Aneks     159

6. Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich(FAOW), czyli po co wsi organizacje pozarządowe? (Urszula Budzich-Szukała)     163
6.1. Geneza i powstanie FAOW     163
6.2. FAOW dzisiaj: struktura i działalność Forum     165
6.3. FAOW a podejście LEADER     170
6.4. Organizacje podobne do FAOW w innych krajach UE     173
6.5. Forum a inne organizacje wiejskie     176
Aneks     177

7. Wspieranie inicjatyw obywatelskich - Program Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej (Marek Kłodziński)     181

Bibliografia     187
Summary     195
Kredytowe i subwencyjne wspieranie przez EFRWP wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich     203