Maria Halamska, Hugues Lamarche, Marie-Claude Maurel

Rolnictwo rodzinne w transformacji postkomunistyczej. Anatomia zmiany (Family Farming in Post-communist Transformation. The Anatomy of Change) Warszawa: 2003, 184 s., tab. ISBN 83-85369-66-X

Książka analizuje zmiany, jakie zaszły w rolnictwie rodzinnym w Polsce w okresie 1988-2001. Ich przyczyn upatrują autorzy w dwóch procesach: postkolektywistycznego dostosowywania funkcjonowania gospodarstw rodzinnych do mechanizmów rynkowych oraz -właściwemu modernizacji- procesowi przekształcenia struktur produkcyjnych.
Przejawy tych procesów wiernie rejestrują Powszechne Spisy Rolne w latach 1988, 1996 i 2002 roku, według których liczba rodzinnych gospodarstw rolnych zmniejszyła się o 215 tys. (z 2167600 do 1951700), tj. o 10%, co oznacza roczne tempo spadku o ok. 0,7% a przeciętny obszar wzrósł z 6,2 ha do 7,3 ha. Analiza wyników PSR stanowi tło, w które wpisane są wynika badań empirycznych, przeprowadzonych w 1988 i 2001 w trzech gminach, usytuowanych w różnych regionach kraju. Informują one o ogromnej skali zmian, jakie zaszły w gospodarstwach rodzinnych, których nie odzwierciedlają masowe statyki. Analiza przepływów, jakie nastąpiły między czterema, wyróżnionymi na podstawie analizy czynnikowej, typami gospodarstw (przedsiębiorstwo, przedsiębiorstwo rodzinne, gospodarstwo chłopskie/samozaopatrzeniowe oraz przejściowe/alternatywne) wskazuje, że w ciągu 13 lat aż dwie trzecie gospodarstw zmieniło racjonalność (typ) swojego funkcjonowania.
Najbardziej stabilna okazała się grupa gospodarstwa chłopskich/samozaopatrzeniowych, najbardziej dynamiczna - grupa gospodarstw typu przedsiębiorczego (przedsiębiorstwo oraz przedsiębiorstwo rodzinne). Opis funkcjonowania gospodarstw uzupełnia analiza zasobów pracy i dochodów oraz postaw wobec ziemi, stosunku do społeczności lokalnej, społeczeństwa, państwa. W podsumowaniu, mającym znów ogólny charakter, autorzy stawiają hipotezę o zanikaniu chłopów i odmiennym, innym niż w krajach zachodnich, charakterze tego procesu.

Spis treści:

OD AUTORÓW
WPROWADZENIE. O PRZEDMIOCIE I METODZIE BADAŃ

I W stronę rolnictwa dualnego — gospodarstwa rodzinne w procesie transformacji systemowej
1. Warunki i tendencje zmian w rolnictwie w okresie 1988—2001
2. Zmiany rodzinnych gospodarstw rolnych w latach 1988—2002
3. W stronę rolnictwa dualnego
II. O historii i metodzie badań
1. Geneza: porównania międzynarodowe — problematyka badań i zasady doboru próby
2. Badania panelowe polskich gospodarstw rodzinnych w 2001 roku
3. 0 niektórych innych pożytkach płynących z badań panelowych

CZĘŚĆ PIERWSZA. GOSPODARSTWA RODZINNE

III. Ku normalizacji — dynamika zmian typów gospodarstw
1. Sytuacja gospodarstw rolnych w przededniu zmiany
2. Ogólna charakterystyka ewolucji gospodarstw
3. Ewolucja społecznych form produkcji
IV. Praca, zatrudnienie i dochody w gospodarstwach rodzinnych
1. Wprowadzenie
2. Siła robocza w gospodarstwach rodzinnych w dwóch okresach badali
3. Dynamika pracy w gospodarstwie w okresie 1988—2001
4. Dynamika zatrudnienia poza gospodarstwem w okresie 1988—2001
5. Praca i zatrudnienie — powrót do definicji
6. Dochody gospodarstw rodzinnych
V. Ku nowemu stosunkowi do ziemi?
1. Trajektorie zmian obszarowych gospodarstw: rozdrobnienie i koncentracja
2. Szkic o zmianie świadomości
3. Wzorce dynamiki obszarowej gospodarstw
4. Rozchodzące się trajektorie: cofanie się chłopów rvnkowy rozwój

CZĘŚĆ DRUGA. GOSPODARZE

VI. Rozluźniające się więzi lokalne
1. Horyzont lokalnej towarzyskości w końcu lat osiemdziesiątych
2. Przekształcenia więzi lokalnych
3. Lokalne więzi społeczne: przynależność czy marginalizacja?
VII. Dwuznaczny stosunek do państwa
1. Chłopi przeciw państwu?
2. Chłopi bez obrońcy?
3. Odrzucenie zmian systemowych
4. Rolnicy a państwo — ewolucja relacji
VIII. Stosunki ze społeczeństwem globalnym
1. Oblicza integracji
2. Zakres i kierunek zmian

ZAKOŃCZENIE. ZANIKANIE CHŁOPÓW

IX. Inny koniec chłopów?
1. Francuskie referencje
2. ... i polska specyfika
3. Mechanizmy i rezultaty dualizacji
4. Zanikanie chłopów

Bibliografia
Contents
Summary