Archiwum wydarzeń
40-lecie Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
Jesienią 1971 roku w Wydziale I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk powstał Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa (www.irwirpan.waw.pl). W sprzyjającej politycznej koniunkturze początku epoki Gierka socjolog i polityk, prof. Dyzma Gałaj zdołał zrealizować swój autorki pomysł powołania do życia interdyscyplinarnej placówki, w integralny sposób badającej problemy wsi i rolnictwa. Jego bazą stał się istniejący od 1962 roku Zakład Badan Regionów Uprzemysławianych, „badawcze ramię” Komitetu Badań Regionów Uprzemysławianych PAN, która to placówka odegrała ważna rolę w konsolidacji polskiej socjologii po 1956 r. Już w momencie powstania miał więc Instytut podstawowy trzon doświadczonej kadry naukowej. Tam też wypracowane zostały założenia metodologiczne placówki: całościowość i interdyscyplinarność, co było w owym czasie rewolucją w myśleniu o wsi i rolnictwie. Ożywiona dyskusja nad interdyscyplinarnością jako zasadą metodologiczną doprowadziła do stworzenia (niestety tylko roboczego) modelu, ukazującego mapę powiązań problemów społecznych wsi, która była zarazem schematem badań. Na swój sposób Instytut był więc prekursorem idei sieciowości w badaniach społecznych.
Czterdziestoletnia, bardzo owocna działalność Instytutu przypadła prawie po połowie na dwa okresy: schyłek realnego socjalizmu wstrząsany kryzysami politycznymi oraz transformację systemową i integrację z Unią Europejską. Każdy z tych podokresów był specyficzny, choć miały cechę wspólną: skromne środki finansowe. Okres do przełomu 1989 roku obfitował w różne ograniczenia ideologiczne i polityczne. Choć zakres swobody badań, dyskusji, wniosków był duży, to nie był nieograniczony. Problem nieskolektywizowanej wsi i chłopskiego rolnictwa, chłopów w ogóle, ich pośledniego miejsca w społeczeństwie, był drażliwy politycznie. W poczuciu społecznej służby Instytut i jego pracownicy (w znakomitej większości) stawali po stronie chłopów, wsi nie bacząc obowiązująca doktrynę, co nie ułatwiało funkcjonowania placówki. To tu podejmowano problemy wiejskich rodzin, ludzi starych na wsi bez świadczeń socjalnych, wiejskiej edukacji, rolnictwa chłopskiego i ograniczeń jego rozwoju. Przełom 1989 roku przyniósł naukowcom zupełną swobodę, ale także brak środków na badania. Nastąpiła duża indywidualizacja projektów badawczych, otwarcie na nowe koncepcje teoretyczne. Zarazem transformacja postkomunistyczna przyniosła nowe problemy, wynikające ze zderzenia się zasad nowego ładu społecznego ze starym, pojawianiu się nowych dynamik, rynkowych i demokratycznych. W latach 90. badania podejmowały problemy transformacji: prywatyzacji, dekolektywizacji, przemian rolnictwa chłopskiego, społecznej organizacji wsi, jej wartości. Po roku 2000 nicią przewodnią wielu badań stały się problemy integracji z Unią Europejska i skutków, jakie integracja ma dla rolnictwa, wsi, warunków życia i kondycji wiejskich zbiorowości. Jednym słowem – pracownicy Instytutu obserwują stawanie się nowego ładu społecznego, często dopiero teraz poprzez długotrwałe skutki odkrywając perwersje systemu realnego socjalizmu.
Instytut liczy obecnie 48 osób; największy stan liczbowy osiągnął tuż po założeniu, w 1974 kiedy pracowało w nim 95 osób. Mimo idei interdyscyplinarności (nigdy w pełni nie zrealizowanej) zawsze jego struktura uwzględniała dwie podstawowe dyscypliny: ekonomię rolnictwa i socjologie wsi. Obecnie istnieją cztery zakłady: Ekonomii Wsi, Socjologii Wsi, Integracji Europejskiej oraz Socjologii Młodzieży i Edukacji, choć pracują tu także antropologowie kultury, geografowie, demografowie a nawet filozofowie. Tylko w latach osiemdziesiątych istniały podwójne struktury: oprócz zakładów formalnie powołane struktury funkcjonalne – zespoły badawcze. Obecnie tworzą się one ad hoc, dla rozwiązania określonego problemu badawczego. Instytut ma swój rytm działania: instytucją stało się – istniejące od powstania - otwarte seminarium, odbywające się zawsze w pierwszy poniedziałek miesiąca o godz. 11-tej, przyciągające znaczne grono zainteresowanych. Świetną markę mają wydawnictwa Instytutu: wychodzący od 1973 roku kwartalnik „Wieś i Rolnictwo” (wydane 152 numery). Także - seria książkowa „Problemy rozwoju wsi i rolnictwa” w której wyszło już ponad 200 tomów autorstwa pracowników Instytutu.
Krótka, rocznicowa notatka z natury rzeczy jest dość banalna. Trudno w tak krótkiej formie opisać znaczenie tej placówki, ocenić dorobek jego pracowników i ich wkład do dorobku dyscyplin naukowych. Także jej rolę opiniotwórczą i wpływ na polityke wobec obszarów wiejskich. Tym bardziej gdy się jest - tak jak ja - z placówką związanym od czterdziestu lat …
Oprac. Maria Halamska