pod redakcją naukową Marii Wieruszewskiej

Tu i tam. Migracje z polskich wsi za granicę

(Here and There. International Migrations from Polish Villages)

Warszawa 2007, 283 s., rys., fot.
Wydawca: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
ISBN 83-89900-21-1

Z Wprowadzenia

Przedłożona czytelnikowi książka kontynuuje długą i dobrą tradycję badania migracji z polskiej wsi, budowaną przez takie dzieła, jak posiadająca międzynarodowe uznanie praca Williama Thomasa i Floriana Znanieckiego Chłop polski w Europie i Ameryce (1976). Dając wgląd w środowisko wiejskie licznie i stale, w polskich warunkach, wysyłające, niniejsza książka nie tylko znacząco pomnaża naszą wiedzę o migracjach ze wsi, lecz w ogóle o współczesnych migracjach zagranicznych z naszego kraju. Uzupełnia bowiem istniejące studia poświęcone bądź poszczególnym strumieniom migracyjnym, bądź wybranemu zagadnieniu czy aspektowi zjawiska. Dzięki zebranym i wykorzystanym materiałom źródłowym, lokalnej prasie i danym zgromadzonym we wsiach trzech wytypowanych do badań regionów Polski, ukazuje problem migracji z perspektywy lokalnej i z punktu widzenia samych zainteresowanych, czyli mieszkańców wsi. Wiedzę budowaną na materiałach empirycznych uzupełnia wykorzystany w książce materiał historyczny, co stwarza długą - nieczęstą a cenną - perspektywę oglądu zjawiska wiejskiego wychodźstwa. Zgromadzony zasób wiedzy empirycznej i historycznej dotyczącej migracji zarobkowej ze wsi tworzy podstawę do formułowania uogólnień, hipotez do dalszych badań, pozwala także weryfikować i uściślać twierdzenia i teorie już istniejące. Jak każde poznanie naukowe również badanie zjawiska migracji z natury rzeczy profilowane jest przez wybrane kategorie pojęciowe, założenia wyjściowe i umiejętności zawodowe zajmujących się nim reprezentantów poszczególnych dyscyplin naukowych. Będący faktem podział pracy między przedstawicielami różnych dyscyplin naukowych zdecydowanie sprzyja wieloaspektowemu poznaniu i interpretacji migracji. Socjologowie wsi, ale też antropologowie, obserwują, nazywają i opisują zjawiska, zaś ekonomiści nierzadko obserwacje te ujmują w formę teorii lub koncepcji teoretycznej i odnoszą do każdego przypadku, czyli opatrują dużym kwantyfikatorem. Zdarza się przy tym, że zapominają, skąd zaczerpnęli inspirację do swojej teorii, co wszelako zdarza się nie tylko im. Powstająca tymczasem wiedza jest dziełem wspólnym, rezultatem wysiłku, umiejętności i inwencji twórczej uczonych różnej naukowej proweniencji.

W tej książce swoją wiedzą, umiejętnościami badawczymi i inwencją dzielą się specjaliści znający zarówno historię, jak i współczesność polskiej wsi, inspirując reprezentantów pozostałych dyscyplin.

Krystyna Romaniszyn

Spis treści
Wprowadzenie (Krystyna Romaniszyn)

Zamiast wstępu - refleksje ogólne (Maria Wieruszewska)

Część 1. W kręgu przeszłości
1.1. Tradycje zarobkowych migracji ludności wiejskiej: rozmiary – kierunki - efekty (Izabella Bukraba-Rylska)
1.1.1. Rozmiary wychodźstwa
1.1.2. Migrowanie po polsku
1.1.3. Przypadek Zaborowa
1.1.4. Mechanizmy i konsekwencje migracji
1.1.5. Oceny i wyceny migracji

Część 2. W kręgu lokalności
2.1. Prasa lokalna o migracji - obraz zjawiska (Katarzyna Górniak)
2.1.1. Dokąd wyjeżdżają Polacy?
2.1.2. Kto wyjeżdża i do jakich prac?
2.1.3. Dlaczego Polacy migrują?
2.1.4. Jak układa się życie na migracji?
2.1.5. Polak jako pracownik - Europa Zachodnia o Polakach
2.1.6. Skutki migracji
2.1.7. Podsumowanie
2.2. Miejsce badań - trzy przybliżenia (Maria Wieruszewska)
2.2.1. Wybrane cechy migracji zagranicznych
2.2.2. Charakterystyka województw - subregionów
2.2.3. Charakterystyka wsi
2.3. Dom, gospodarstwo domowe, miejsce życia codziennego (Mirosława Drozd-Piasecka, Maria Wieruszewska)
2.3.1. Lokalne konteksty
2.3.2. Ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych
2.3.3. Zmiany w wyposażeniu gospodarstw domowych
2.3.4. Zdrowie, wyżywienie
2.3.5. Możliwości pracy w miejscu zamieszkania
2.3.6. Relacje w rodzinie i sąsiedztwie
2.3.7. Wizerunek wsi w ocenie badanych
2.3.8. Konkluzje

Część 3. W kręgu kapitału ludzkiego
3.1. Migranci wiejscy na zagranicznych rynkach pracy (Barbara Perepeczko)
3.1.1. Emigranci wiejscy - kto, dokąd i po co
3.1.2. Wykonywana praca i jej ocena w wypowiedziach migrantów
3.1.3. Model empiryczny migrantów a ich samoocena
3.1.4. Nie tylko homo oeconomicus

Część 4. W kręgu kapitału kulturowego
4.1. Współczesne migracje zarobkowe ludności wiejskiej - trwałość kapitału kulturowego (Izabella Bukraba-Rylska)
4.1.1. „Wszędzie wyjeżdżają, każdy wyjeżdża, to normalne” [Ps = Podlasie]
4.1.2. „Człowiek myśli tylko o domu” [O = Opolszczyzna]
4.1.3. „I powinno się być z rodziną” [O = Opolszczyzna]
4.1.4. „Człowiek tu żyje jak człowiek, a tam żyje tylko do roboty” [O = Opolszczyzna]
4.1.5. „U nich właściwie nic mi się nie podoba” [O = Opolszczyzna]
4.1.6. „Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej” [Pr = Podkarpacie]
4.1.7. Innowacja?
4.1.8. Konsumpcja?
4.1.9. Kompetencja!
4.1.10. Zakończenie - hipoteza

Część 5. W kręgu kapitału społecznego
5.1. Kapitał społeczny - wybór problemów (Maria Wieruszewska)
5.1.1. Zaufanie jako element kapitału społecznego w procesie migracji
5.1.2. Kapitał społeczny z perspektywy sieci społecznych jako sieci migracyjnych
5.1.3. Oczekiwania, zobowiązania, współpraca: elementy migracyjnego kapitału społecznego
5.1.4. Migracyjny kapitał społeczny w kontekście trzech środowisk
5.1.5. Konkluzja
Zakończenie (Maria Wieruszewska)
Bibliografia (zbiorcza)
Summary (Maria Wieruszewska)

Powrót