Nauka
Struktura społeczno- zawodowa wsi i jej świadomościowe korelaty
Celem projektu jest:
(1) charakterystyka struktury społeczno-zawodowej ludności wiejskiej w Polsce na początku XXI wieku.
Istnieją przy tym podstawy, takie jak zróżnicowanie struktury gospodarki lokalnej oraz zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego zbiorowości lokalnych, by sądzić (Hipoteza I), że w heterogenicznej strukturze społeczno-zawodowej wsi istnieją różne układy segmentów tej struktury i zależności między nimi. Dlatego też immanentnym elementem celu badań jest ukazanie charakterystycznych odmian (typów) tej struktury oraz ich przestrzennego rozmieszczenia;
(2) ukazanie percepcji społecznego zróżnicowania przez mieszkańców wsi, w tym także postrzeganie własnego miejsca (usytuowania samego siebie) w tej zróżnicowanej funkcjonalnie i gradacyjnie strukturze.
Odwołując się do szeroko rozumianej koncepcji habitusu oraz teorii grup odniesienia, zakładamy (Hipoteza II), że na sposób postrzegania społecznego zróżnicowania ma wpływ typ doświadczanej (obserwowanej) struktury społeczno-zawodowej, którą jednostka współtworzy. Przypuszczamy też (Hipoteza III), że na sposób postrzegania społecznego zróżnicowania ma wpływ pozycja, zajmowana przez jednostkę w tej strukturze oraz samoocena tej pozycji.
W projekcie zastosowane zostaną dwa podejścia do struktury społecznej: dystrybucyjne i relacyjne, co znajduje odzwierciedlenie w dwóch etapach badań. W każdym zostaną wykorzystane innego typu źródła oraz techniki badan i analizy.
Etap pierwszy prowadzić będzie do (1)charakterystyki struktury społecznej mieszkańców wsi, (2) opracowania typologii struktur społeczno-zawodowych oraz (3) ukazania terytorialnego rozkładu tego zróżnicowania. Podstawowym źródłem danych będzie surowa baza danych badania najnowszej (2013) edycji badania „Diagnoza społeczna”; próba wiejska w tych badaniach liczyła 4163 gospodarstwa domowe i ok. 15 tys. osób. Przy opracowaniu danych zastosowane zostaną różne metody analizy statystycznej.
Etap drugi realizacji projektu koncentrować się będzie na własnych badaniach empirycznych oraz ich opracowaniu. W każdym typie struktury, na kwotowej próbie gospodarstw domowych, o strukturze źródeł utrzymania zbliżonej do istniejącej w danym typie, zostanie zrealizowane dwuczęściowe badanie empiryczne: część I w oparciu o kwestionariusz ankiety z pytaniami zamkniętymi dotyczyć będzie wszystkich członków gospodarstwa domowego; część II, w oparciu o kwestionariusz ankiety, zawierający skale i pytania projekcyjne - ze wszystkim osobami w wieku produkcyjnym. Planuje się przeprowadzenie wywiadów w ok. 600 gospodarstwach domowych. Procedura badania odwołuje się do procedury zastosowanej w badaniu Diagnoza społeczna (dobór zespołowy, badania dwuczęściowe). W kwestionariuszu indywidualnym zastosowane zostaną standardowe narzędzia jak np. „Drabina Cantrila”, „skala F” oraz „Test na określenie samooceny”. Przy opracowaniu tej części badań zostaną użyte metody statystyczne, podobne jak w I etapie badań.
Badanie struktury społecznej należy do badań podstawowych dla diagnozy stanu i dynamiki społeczeństwa. Tym bardziej, że od ćwierćwiecza struktura społeczna polskiego społeczeństwa ulega dużym zmianom. Zmiany te przebiegają odmiennie w różnych układach terytorialnych. Procesy strukturotwórcze na wsi miały przebieg specyficzny, gdyż obok wpływu procesów powszechnie występujących w całym kraju, zachodziły tu procesy specyficzne, związane przede wszystkim ze zmianami w rolnictwie i redefinicją jego miejsca w społeczeństwie. Obraz zróżnicowania ludności wiejskiej będzie znaczącym uzupełnieniem obecnego obrazu struktury społeczeństwa polskiego. Także – przyczynkiem do analizy procesów transformacji, w tym dodatkowej weryfikacji tezy o istniejących w polskim społeczeństwie tendencjach rozpraszających, przeciwdziałających kumulowaniu się podziałów społecznych. To również znaczący przyczynek do opisu procesów modernizacji wsi w społeczeństwie poprzemysłowym, przebiegających według innego wzoru niż w społeczeństwach przemysłowych.