pozycje roku 1999

 

Typologia wiejskich obszarów problemowych Pod redakcją naukową Andrzeja ROSNERA Warszawa: IRWiR PAN, 1999, - 125 s.: mapy kol.; - Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa ISBN 83-85369-45-7 (wyczerpane)

Typologia wiejskich obszarów problemowych. Tzw. mały grant KIE w ramach programu PHARE FIESTA II PL. 9316. Autorzy: prof. Izasław Frenkel, doc. dr hab. Krystian Hefner, dr. Beata Pięcek, doc. dr hab. Andrzej Rosner (kierownik tematu). Publikacja: Typologia wiejskich obszarów problemowych. Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Rosnera. IRWiR PAN Warszawa 1999.

Wiele czynników złożyło się na to, że obszary wiejskie Polski są silnie zróżnicowane. Niektóre z tych zróżnicowań mają charakter typowy dla pewnego etapu rozwoju gospodarczego, (np. powstawanie wokół aglomeracji przemysłowych obszaru, na którym struktury społeczne i ekonomiczne kształtują się pod wpływem sąsiedztwa ośrodka miejskiego), inne są specyficzne dla Polski, a więc na przykład te, które pozostają konsekwencją rozbiorów, przesunięć granic po II wojnie światowej itp.

W okresie transformacji gospodarczej zróżnicowania przestrzenne obszarów wiejskich powodują nierównomierny rozwój gospodarczy. Wcześniejsza regionalizacja społeczno - gospodarcza obszarów wiejskich ulega wyraźnym zmianom, niektóre obszary wcześniej zapóźnione ze względu na swe peryferyjne położenie wykazują dużą dynamikę zmian (np. pogranicze zachodnie), inne - przeżywają stagnację a czasem nawet regres. Dawne instrumenty wyrównywania szans rozwojowych przestały działać lub okazują się nie adekwatne do potrzeb w obecnych warunkach. Jednocześnie powstają i będą powstawać nowe (np. środki dla obszarów strukturalnego bezrobocia, fundusze strukturalne UE itp.). Zatem rozwiązania wymaga problem ponownej identyfikacji obszarów wymagających wspierania zewnętrznego i nowego określenia dziedzin, na rozwój których środki te powinny być kierowane.

W Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN podjęta została próba identyfikacji wiejskich obszarów problemowych. Wszystkie gminy w Polsce poddano waloryzacji pod względem pięciu czynników: (1) problemów struktury gospodarczej, (2) sytuacji demograficznej, (3) stopnia rozwoju wyposażenia infrastrukturalnego, (4) charakteru sieci osadniczej i dostępności przestrzennej i (5) sytuacji w zakresie środowiska naturalnego. Każda z tych analiz dokonywana była przez specjalistę z danej dziedziny według metodologii uznanej przez niego za najodpowiedniejszą, jednak założono, że każda kończy się waloryzacją wszystkich gmin według pięciopunktowej skali narastających trudności.

Poszczególne analizy opierały się na możliwie bogatym zestawie wskaźników dostępnych w agregacji gminami. Dla przykładu w waloryzacji według problemów struktury gospodarczej pod uwagę wzięto stopień zaawansowania rozwoju działalności pozarolniczej, procesy dostosowawcze do warunków rynkowych występujące w rolnictwie, sytuację na rynku pracy (pozarolniczym i skalę bezrobocia ukrytego w rolnictwie) oraz zamożność społeczności lokalnej. W przypadku struktur demograficznych - charakter "piramidy wieku" (regresywny, stabilny i progresywny) kierunek zmian tej struktury oraz występujące deformacje (np. w proporcjach według płci w wieku prokreacji).

Uzyskane wyniki cząstkowe (rezultat pięciu waloryzacji tematycznych) stały się podstawą do syntetycznej delimitacji obszarów problemowych. Przeprowadzone zostały trzy rodzaje delimitacji syntetycznej w oparciu o trzy sposoby rozumienia terminu "obszar problemowy". Jeden z nich polegał na określeniu ile razy każda z gmin uzyskała w pięciu waloryzacjach cząstkowych wynik skrajnie niekorzystny (niezależnie od wyników waloryzacji uzyskanych według pozostałych). Wynik ten pokazuje obszary kumulacji skrajnie niekorzystnych warunków dla rozwoju (według branych pod uwagę pięciu czynników). Druga próba syntezowania wyników cząstkowych polegała na ich sumowaniu, rezultat końcowy pokazuje więc nie tylko skrajnie niekorzystne oceny cząstkowe, ale bierze pod uwagę również rezultat tych waloryzacji gminy, które nie wykazały skrajnie niekorzystnej sytuacji pod danym względem. Trzecia próba syntetyzowania wyników cząstkowych polegała na utworzeniu typologii gmin problemowych, brała więc pod uwagę nie tylko sumaryczny obraz wyników cząstkowych, ale również kombinację czynników (waloryzacji cząstkowych) powodujących, że gmina zaliczona została do "problemowych".

 

Aktywizacja gospodarcza obszarów wiejskich Marek KŁODZIŃSKI Warszawa: IRWiR PAN, 1999, - 152 s.: mapy kol.; - Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa ISBN 83-85369-44-9 (wyczerpane)

 

Malejący udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego każe przypuszczać, że ta gałąź gospodarki narodowej nie będzie główną siłą napędzającą rozwój wielu regionów, w tym obszarów wiejskich. Zbyt duże zasoby siły roboczej zatrudnione w rolnictwie, duża skala bezrobocia na wsi, każą zwrócić większą uwagę na rozwój funkcji pozarolniczych terenów wiejskich. Ożywienie gospodarki wiejskiej staje się jednym z podstawowych warunków rozwoju lokalnego.

Autor książki wychodzi z założenia, że żaden rząd nie jest w stanie sam, bez pomocy i dużego udziału społeczności lokalnej, zapewnić lepszego standardu życia, stałego zatrudnienia, nowej infrastruktury itd. Rozwój lokalny, aktywizacja gospodarcza każdej gminy jest głównie wynikiem inicjatyw lokalnych i zależy od zdolności mobilizacji społeczeństwa. Książka stara się ukazać, jak wiele na wsi można jeszcze zrobić, wykorzystując umiejętnie potencjał lokalny, nie czekając na pomoc zewnętrzną. W książce zostały omówione czynniki dynamizujące rozwój gmin, takie jak: infrastruktura techniczna i społeczna, umiejętność strategicznego planowania, infrastruktura instytucjonalna, właściwe wykorzystanie renty położenia, rola oświaty, rola władz lokalnych w wykorzystaniu potencjału społeczności lokalnej poprzez pobudzenie jej aktywności. Dużo uwagi poświęcono też w pracy zagadnieniom związanym z rozwojem przedsiębiorczości wiejskiej.

Druga, zasadnicza część pracy, związana jest z popularyzacją doświadczeń krajów Unii Europejskiej w kreowaniu wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich. Podanie konkretnych przykładów dywersyfikacji gospodarstwa w Anglii i Finlandii, oraz regionalnych programów rozwoju we Francji, Norwegii czyni tę pracę bardzo przydatną dla samorządów gminnych, ośrodków doradztwa rolniczego. Książka stanowi doskonały materiał szkoleniowy, objaśniający od strony praktycznej problemy związane z rozwojem wielofunkcyjnym w świetle czekającej nas integracji z Unią Europejską.

 

Aktywizacja gospodarcza terenów wiejskich na pograniczu polsko-niemieckim w świetle procesów integracyjnych z Unią Europejską Pod redakcją naukową Marka KŁODZIŃSKIEGO Warszawa: IRWiR PAN, 1999, - 214 s.: rys., mapy kol.; - Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa ISBN 83-85369-45-7 (wyczerpane)

 

W krajach Unii Europejskiej polityka skierowana na rozwój terenów wiejskich stara się zachęcić społeczności lokalne, aby same dokonywały oceny sytuacji społeczno-ekonomicznej swych obszarów i proponowały programy ich rozwoju, nie licząc na decyzje odgórne. Wychodzi się ze słusznego założenia, że żaden rząd nie jest w stanie sam, bez pomocy i dużego udziału społeczności lokalnej, zapewnić lepszego standardu życia, stałego zatrudnienia, nowej infrastruktury itd. Do wielu społeczności wiejskich, zarówno w krajach Unii Europejskiej, jak i w Polsce, z trudem dociera świadomość, że rozwiązanie wielu problemów lokalnych leży w ich rękach. Rozwój lokalny jest bowiem głównie wynikiem inicjatyw lokalnych i zależy od zdolności mobilizacji społeczeństwa. Aktywność ludzka jest czynnikiem decydującym o losach wsi i małych miasteczek. Tam, gdzie nastąpiło "przebudzenie" społeczności i ożywienie jej aktywności, tam mamy do czynienia z procesami ożywienia gospodarczego, kontynuacją pewnych inicjatyw i "samoregulacji" rozwoju lokalnego. Niestety, wiele społeczności uważa, że "ktoś z góry" powinien zadbać i ich interesy, zaplanować ich przyszłość i pokazać, jak się adaptować do zmieniającej się rzeczywistości.

W procesie aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich, oprócz czynnika aktywności ludzkiej, istnieje cały szereg innych, niezbędnych uwarunkowań, które muszą być spełnione. Prezentowane w książce opracowania, mimo że wskazują na wiele barier rozwojowych oraz priorytetowe kierunki działań, które powinny być uwzględnione w planowaniu rozwoju terenów wiejskich pogranicza zachodniego, to jednak nie są w stanie omówić wszystkich zagadnień związanych z tą problematyką. Autorzy tekstów mają jednak nadzieję, że Czytelnik znajdzie w tej książce przynajmniej część odpowiedzi na pytania związane z procesem aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich, a szczególnie z koniecznością ich dywersyfikacji, to znaczy wprowadzania na wieś coraz więcej funkcji pozarolniczych.

 

Wpływ infrastruktury wiejskiej na stopę życiową mieszkańców Pod redakcją naukową Beaty PIĘCEK Warszawa: IRWiR PAN, 1999, - 96 s.: mapy kol.; - Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa ISBN 83-87912-04-2 (wyczerpane)

Głównym celem prezentowanej książki jest weryfikacja tezy o zależności między rozwojem infrastruktury a poprawą warunków życia na wsi, ze szczególnym uwzględnieniem tej zależności w obrębie biedniejszej części ludności wiejskiej. Analizę powiązań między stopniem wyposażenia infrastrukturalnego wsi a poziomem życia ludności wiejskiej przeprowadzono w skali wszystkich gmin w kraju, w określonych typach gmin, miejscowościach wiejskich i wybranych gospodarstwach domowych.

Tło rozważań stanowi ocena aktualnego stanu wybranych elementów infrastruktury wsi oraz tendencje zmian zróżnicowań przestrzennych w przekroju dawnych województw dla obszarów wiejskich i indywidualnych gospodarstw rolnych. W książce znalazły się także wyniki analiz określające, w jakim stopniu charakter i skala inwestycji infrastrukturalnych są zależne od typu gminy (gminy podmiejskie, "popegeerowskie", monofunkcyjne rolnicze chłopskie, gminy o rozdrobnionej strukturze agrarnej i intensywnych migracjach wahadłowych między wsią i miastem) i jaki charakter przybierają w gminach różnych typów oraz jakie uwarunkowania lokalne decydują o zakresie i tempie rozwoju infrastruktury.

Ostatnia część książki zawiera odpowiedzi na istotne, ze względu na cel pracy, pytanie o potrzeby biedniejszej ludności w zakresie rozwoju infrastruktury, o kierunki inwestycji infrastrukturalnych, preferowanych przez tę część mieszkańców, oraz o to, w jakim stopniu obiektywne wskaźniki poprawy wyposażenia infrastrukturalnego zbieżne są z subiektywnym poczuciem zmian, a w jakim rozbieżne i czy wzrost wyposażenia infrastrukturalnego wpływa na zmniejszenie się strefy ubóstwa na wsi.

Książkę uzupełniają mapy, prezentujące przestrzenne zróżnicowanie obszarów wiejskich w zakresie wybranych elementów infrastruktury technicznej.

 

Paradygmaty energotechnologicznej efektywności transformacji gospodarki żywnościowej Tadeusz Nowacki Warszawa: IRWiR PAN, 1999, - 124 s.: tab., rys.; - Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa ISBN 83-85369-43-0 (wyczerpane)

Zastosowano nową, energotechnologiczną metodę do oceny efektywności transformacji gospodarki żywnościowej. Paradygmaty tej metody, wpływające z interdyscyplinarnych powiązań z metasystemem nauk, pozwoliły na wyprowadzenie uniwersalistycznej metody klasyfikacji obiektów rolniczych, wyróżniających pięć charakterystycznych kategorii gospodarstw.

Selektywny dobór szesnastu ekonometrycznych modeli pozwolił nie tylko na zweryfikowanie przyjętej metody analizy, lecz również na stworzenie obrazu zmian parametrów opisujących proces transformacji obiektów rolniczych.

W wyniku analizy rozpatrywanych transtechnologicznych modeli systemu gospodarki żywnościowej wyróżniono zbiór czterech podstawowych czynników stymulujących efektywność transformacji przy przechodzeniu od niższych do wyższych kategorii obiektów. Są to przede wszystkim: poziom kwalifikacji pracowników, poziom cywilizacyjny (otaczającej społeczności), poziom "uzbrojenia energetycznego" oraz kategoria wielkości obiektów. Przytoczono również zbiór czterech uzupełniających modeli czynników, które opisują uwarunkowania i wyniki efektywności transformacji badanych obiektów, a mianowicie: wyróżnik poziomu technologicznego, wartość produktu krajowego brutto, współczynnik sprawności gospodarowania oraz wyróżnik jakości życia.

Konkludując, można stwierdzić, że każdemu racjonalnemu wzrostowi poziomu technologicznego produkcji towarzyszy wzrost energotechnologicznej transformacji. Jednakże przemianom tym towarzyszy zwykle szereg negatywnych zjawisk, dlatego też zachodzi konieczność dokonywania każdorazowo optymalnej weryfikacji projektu.

Powrót