Monika Stanny

Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce Warszawa 2013, 329 s. Wydawca: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk ISBN 978-83-89900-53-1 cena: 30 zł

Pobierz rozdziały: wstęp, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, zakończenie.

About the book

Rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich z natury rzeczy jest zróżnicowany w przestrzeni. Podstawowym problemem do rozwiązania, stanowiącym główny cel pracy jest określenie kierunków tego zróżnicowania i poszukiwanie mechanizmów wyjaśniających istniejące dysproporcje. Pomiar rozwoju obszarów wiejskich w Polsce przeprowadzono w trzech współzależnych odsłonach, z których pierwsza dotyczyła określenia poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, druga rozpoznania jego profilów struktur społeczno-gospodarczych, a trzecia - charakterystyki lokalnych uwarunkowań rozwoju. Przyjęto taki schemat postępowania uznając, że dotychczasowy rozwój społeczno-gospodarczy układu lokalnego znajduje odzwierciedlenie w poziomie i strukturze jego rozwoju. Obie te właściwości opisują zasadniczo efekty rozwojowe. A przecież nie mniej ważne są endogeniczne warunki rozwoju, w których te właściwości ujawniają charakter i siłę swojego oddziaływania. Powszechnie uważa się, że warunki i efekty rozwoju determinują jego poziom. Poszukiwano więc prawidłowości wyjaśniające nie tylko istniejące zróżnicowanie przestrzenne poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich, ale także jego struktur i uwarunkowań lokalnych.
W świetle tych rozważań ważnym zadaniem było usystematyzowanie układów lokalnych pod konkretnymi względami, a inaczej ujmując: określenie ile jest istotnie różnych zbiorów - z punktu widzenia struktur rozwoju społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich - oraz z punktu widzenia lokalnych uwarunkowań tego rozwoju. Dokonując opisu zbiorów jednorodnych, objaśniono podobieństwa i różnice między wyróżnionymi zbiorami. Tym samym empirycznie sprawdzono jakie cechy są istotne, a które niewiele wnoszą. Innym celem pracy było więc wskazanie rzeczywistych kryteriów porządkujących układy lokalne w zbiory podobne, próba uchwycenia zależności determinujących te rozkłady, wskazanie gdzie się one pokrywają, gdzie zaś nie, które są silniejsze a które słabsze.
Przedmiot badania „rozwój obszarów wiejskich” jest złożony i wielokryterialny, dlatego przy rozwiązywaniu problemów mieszczących się zasadniczo w polu badawczym nauk ekonomicznych wykorzystano również aparaturę pojęciową, dorobek teoretyczny i instrumentarium innych dziedzin. Atutem takiego interdyscyplinarnego podejścia jest uwzględnienie ekonomicznych i pozaekonomicznych aspektów łącznie, co pozwala na uchwycenie złożoności zjawisk i wzajemnych uwarunkowań różnych aspektów badanego fragmentu rzeczywistości.
Strukturę książki tworzą dwie części. Pierwsza z nich jest rodzajem krytycznej oceny stanu badań na podstawie dostępnej literatury nie tylko ekonomicznej, ale i dyscyplin pokrewnych. Jest tym samym wprowadzeniem do części drugiej, która ma charakter empiryczny i jest oryginalnym wkładem autorki w problematykę zróżnicowania przestrzennego rozwoju obszarów wiejskich, ilustrowanym m.in. bogatym zbiorem kolorowych kartogramów zawartych w książce.

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie 9
Rozdział 1. Specyfika obszarów wiejskich 17
1.1. Obszary wiejskie – interdyscyplinarny przedmiot badań 17
1.2. Miasto – wieś: dychotomia czy continuum? 26
1.3. Koncepcja wzajemnego oddziaływania miast i wsi. Centrum a peryferie 32
1.4. Kontekst przestrzenny obszarów wiejskich w nurcie rozważań ekonomicznych 38
Rozdział 2. Rozwój obszarów wiejskich – przegląd wybranych koncepcji 49
2.1. Rozwój obszarów wiejskich – jako kategoria rozwoju społeczno-gospodarczego 50
2.2. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich 54
2.3. Podejście terytorialne do rozwoju obszarów wiejskich 57
2.4. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich 63
Rozdział 3. Problemy operacjonalizacji rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich 69
3.1. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego – pomiar zjawiska wielowymiarowego 69
3.2. Typologie obszarów wiejskich – cele i zasady budowy 79
3.3. Przegląd typologii obszarów wiejskich w agregacji lokalnej 88
Rozdział 4. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce – zróżnicowanie przestrzenne efektów społeczno-gospodarczych 113
4.1. Historyczne podziały obecnego obszaru Polski jako czynnik zróżnicowania przestrzennego rozwoju obszarów wiejskich 113
4.2. Przyjęty schemat procesu badawczego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich 120
4.3. Charakterystyka przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego pod względem przyjętych kryteriów 127
4.3.1. Charakterystyka struktury demograficznej 129
4.3.2. Charakterystyka społeczności lokalnej 134
4.3.3. Charakterystyka rynku pracy 140
4.3.4. Zakres dezagraryzacji lokalnej gospodarki 149
4.3.5. Charakterystyka sektorów gospodarczych: sektor rolniczy i sektor pozarolniczy 155
4.4. Klasyfikacja hierarchiczna obszarów wiejskich pod względem miary syntetycznej osiągniętego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego 171
Rozdział 5. Przestrzenne zróżnicowanie struktur rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce – ujęcie niehierarchiczne 177
5.1. Wprowadzenie do badania struktur rozwoju społeczno-gospodarczego 177
5.1.1. Interpretacja pojęcia „struktura”. Podejście metodologiczne 177
5.1.2. Przyjęta metoda badania struktur rozwoju społeczno-gospodarczego 180
5.2. Eksploracja struktur rozwoju społeczno-gospodarczego – sekwencja typologii 185
Rozdział 6. Zasoby lokalne jako czynniki rozwoju obszarów wiejskich w Polsce 213
6.1. Czynniki rozwoju społeczno-gospodarczego – kryteria segmentacji 213
6.2. Rozpoznanie zasobów lokalnych – empiryczna identyfikacja warunków rozwoju społeczno-gospodarczego 217
6.2.1. Zasoby pracy i wiedzy – warunki społeczne 222
6.2.2. Zasoby materialne i finansowe – warunki gospodarowania 229
6.2.3. Zasoby naturalne i korzyści miejsca – warunki miejsca 236
6.3. Eksploracja lokalnych warunków społecznych i warunków gospodarowania na obszarach wiejskich – sekwencja typologii 247
Rozdział 7. Formalna identyfikacja czynników zróżnicowania przestrzennego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce 263
7.1. Identyfikacja zależności między poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a składowymi struktury rozwoju obszarów wiejskich 265
7.2. Identyfikacja zależności między poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a lokalnymi uwarunkowaniami rozwoju 272
Uwagi końcowe 279
Aneksy
Aneks 1. Tablica korelacyjna zmiennych empirycznych poziomu i struktur rozwoju 287
Aneks 2. Tablica korelacyjna zmiennych empirycznych zasobów lokalnych 288
Aneks 3. Drzewo przepływu gmin według typów struktury rozwoju społeczno-gospodarczego z oznaczeniem głównych strumieni 289

Bibliografia 291
Spis tabel, rysunków i aneksów 317
About the book 321
Index of tables, figures and appendices 329